Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.1949, Blaðsíða 36

ar, datt einhverjum snjöllum mönnum í hug,
hvort eigi væri hægt að nota einhvers konar
skrúfu, í stað spaðahjólanna. Er eigi með full-
um sanni vitað, hver átti fyrstur þessa hug-
mynd, en svo mikið er víst, að skömmu, eftir
aldamótin 1800 tók Englendingurinn John Stev-
ens að fást við smíði slíkrar skipsskrúfu. Hon-
um tókst þó ekki að leysa hin tæknilegu vanda-
mál, en aðrir héldu tilraununum áfram. Um
1830 tókst að leysa vandann. Áttu heiðurinn
að því tveir menn, Englendingurinn F. P. Smith
og Svíinn John Ericsson. Var nú tekið að nota
skrúfuna í einstaka skip, einkum er kom fram
um 1840. Árið 1840, þá er smíði hins stóra skips
í Bristol var fyrir nokkru hafin, vildi svo til,
að inn á höfnina þar kom eitthvert nýjasta,
stærsta og bezta skrúfuskipið, sem þá var til.
Það hét ,,Archimedes“. Brunel verkfræðingur,
sem teiknað hafði skip það, er í smíðum var,
og hafði aðalumsjón með byggingu þess, varð
svo hrifinn af vélbúnaði ,,Archimedes“, að hann
tók þá ákvörðun, að gera drekann nýja að
skrúfuskipi. Hins vegar varð honum það á í
messunni, að gæta þess ekki nægilega vel, hve
mikla örðugleika þetta myndi hafa í för með
sér við sjósetningu skipsins, þar eð slippurinn
var alls ekki við slíkt miðaður. Kom það og í
Ijós, þegar skipið átti að hlaupa af stokkunum
í júlímánuði 1843, að gera þurfti stórvægilegar
breytingar á slippnum. Var það fyrst í desemb-
ermánuði 1844, sem tókst að ná skipinu á flot.
Sett var í það 4 cylindra vél, sem knúði sex-
blaða skrúfu. Vélaraflið var 1000 hestöfl.
Nafni skipsins var breytt, frá því sem í fyrstu
hafði verið ætlað, og kallaðist það „Great
Britain".
Jómfrúferð skipsins frá Liverpool til New
York var farin í júlímánuði 1845. Ferðin vestur
tók 14 daga, mestur hraði skipsins reyndist
rúmar 9 sjómílur. Það tók 260 farþega og 1000
smálestir af vörum. Reyndist það að ýmsu leyti
vel, þann stutta tíma, sem því entist aldur. En
ógæfan var á næstu, grösum. I septembermán-
uði 1846, þá er skipið hafði farið nokkrar ferðir
yfir hafið, allar vel heppnaðar, vildi svo slysa-
lega til, að það strandaði í þoku við írlands-
strendur. Fólki og flutningi var bjargað, en
þrátt fyrir ítrekaðar tilraunir tókst ekki að ná
skipinu á flot fyrir veturinn. Var það eigi fyrr
en sumarið eftir, sem heppnaðist að losa það
úr strandinu. Þá voru vélarnar nokkuð skemmd-
ar orðnar og skipsbotninn töluvert dældaður.
En samt má hiklaust fullyrða, að „Great Brit-
ain“ hafði mikil áhrif á skoðanir manna á járn-
skipum. Ekkert tréskip, sem legið hefði í öll-
um veðrum um ellefu mánaða skeið strandað á
þessum slóðum, hefði þolað þá raun til jafns
við hann. Mönnum skildist, að járnskrokkur
þyldi meiri áreynslu og barning en nokkur tré-
skrokkur fengi staðizt.
„Great Britain“ var nú seldur öðru útgerð-
arfélagi, sem hafði hann í siglingum til Ástra-
líu. Árið 1874 var gufuvélin tekin úr honum og
skipið gert að þrísigldum „fullriggara". Nokkru
fyrir aldamót var þó aftur breytt um og gufu-
vél sett í „Great Britain“ að nýju. Var það síð-
an kolaflutningadallur og vai' enn í förum 1935,
þá fullra 90 ára gamalt, hvað sem um það hefur
orðið síðan. G. G.
Þorvarhur Björnsson
hafnsögumaður, sextugur 14. nóv.
Heill sé þér, sextugi hafnsögumaður.
Heiöur þér, bróðir, svo starffús og glaöur.
Öðrum þú veitt hefir leiösögn svo lengi,
aö leikiö í dag. slcal á gleöinnar strengi.
Þú lagöir á djúpiö svo ungur að aldri,
— í ungdæmi kynntist þá hafmeyja skvaldri.
Meö útþrá í barmi á æskunnar vori,
eldmóöi lcnúinn og farmannsins þori.
Hamingjudísirnar lengi þig leiöi,
Ijós yfir götuna starfsþráin breiöi.
Ég veit, aö þú enn gengur styrkur aö störfum;
þitt stolt er að bæta úr farmannsins þörfum.
Lilja Björnsdóttir.
31B
VÍKINOUR