Sjómannablaðið Víkingur - 01.12.2000, Qupperneq 14

'Jéd I~l Ci r i~? t 't- ’fcsí 't y i 't
í þjóðarsálinni
Ný uvjf vrilr £]jjur £3. Am>
•Idt tr komin úi: .pu/ sujjj
uurju Slysnvarnarfélngt
ItlnncJa «r rakSn í jjjúJ] og
jjjyjjjJujjj uJ’Jí fri stofnun
r í J u rju] jj 5, Vlklftgw/inn
tpjalMI víð höfundinn
Bókaútgáfan Mál og mynd sendir nú frá sér
bókina Mannslíf í húfi, saga Slysavarnar-
félags íslands. Einar S. Arnalds rithöfundur
skráði. Bókin er um 500 blaðsíður og í henni
eru um 300 gamlar og nýjar Ijósmyndir. Einar
var fyrst spurður hvenær Slysavarnarfélagið
hefði verið stofnað.
„Félagið var stofnað 29. janúar 1928 og ritið
rekur sögu starfseminnar í stórum dráttum
fram til ársin 1999 er félagið sameinaðist
Landsbjörgu og samtökin Slysavarnafélagið
Landsbjörg urðu til.”
- Var einhver einn atburður þess valdandi að félagið var stofnað?
„Nei, stofnun félagins átti sér nokkuð langan aðdraganda. Fyrstur
til að hefja kyndilinn á loft, ef svo má að orði komast, var séra Odd-
ur V. Gíslason í Grindavík rétt fyrir aldamótin 1900. Síðar reyndu
fleiri að þoka málinu áfram, menn eins og Guðmundur Björnson
landlæknir, sem síðar varð fyrsti forseti þess, og Jón E. Bergsveins-
son, sem varð fyrsti starfsmaðurinn. Ekki má heldur gleyma fram-
taki Vestmannaeyinga sem stofnuðu björgunarfélag í Eyjum 1918.
Stofnun félagsins spratt af brýnni þörf og segja má að hún hafi í
raun gerst fremur seint.”
- Hvað áttu við með því?
„Nú, íslendingar sóttu þá sem nú lífsbjörg sína í sjóinn og
drukknanatíðnin var skelfileg á þessum árum, eða um 70 manns á
hverju ári.”
- Breyttist þetta með tilkomu félagsins?
„Já mjög mikið. Félagð lagði í fyrstu höfuðáherslu á að koma
fluglínutækjum fyrir við ströndina hringinn i kringum landið, þar sem
mest þörf var talin á, til þess að geta bjargað mönnum úr skipum
sem strönduðu.”
- Þetta hefur væntanlega kostað mikið fé?
„Já, og meginhlutinn af þeim fjármunum kom frá félagsmönnum
sjálfum. Félagið lagði strax frá upphafi áherslu á að stofnaðar yrðu
slysavarnadeildir sem víðast úti um landið sem sinntu björgunar-
þættinum og öfluðu fjár til starfseminnar. Þegar félagið varð 25 ára
árið 1953 voru þessar deildir hátt í 200 og félagatalan upp undir 30
þúsund manns, sem sýnir glöggt hvern hljómgrunn félagið fékk hjá
þjóðinni. Þetta voru sérstakar karladeildir, blandaðar deildir og
kvennadeildir.”
- Bar þessi starfsemi strax einhvern árangur?
„Já, fyrsta björgun með fluglínutækjum átti sér stað við Grindavík
árið 1931 en þá tókst að ná 38 frönskum sjómönnum í land úr
bráðri lífshættu um borð í strönduðum togara. Á fyrstu 25 árunum
tókst að bjarga yfir 800 mannslífum með björgunartækjum félags-
ins, oft við afar erfið skilyrði.”
Víðtæk starfsemi
- Stafsemi félagsins hefur þróast mikið frá því það var stofnað?
„Starfsemin var stöðugt
umfangsmeiri, í fyrstu var
bara einn maður á skrifstof-
unni en þeir voru um 30 síð-
asta starfsárið. í rauninni kom
mér það verulega á óvart
þegar ég hóf söguritunina
hveru víðtæk þessi starfsemi
var og hversu víða hún teygði
anga sína í nútíð og fortíð. Á
verkefnaskrá félagsins hefur
verið rekstur björgunarbáta
og björgunarskipa, tilkynniga-
skylda fyrir skip frá 1968,
Slysavarnaskóli sjómanna frá
1968, sérstakt starf að slysa-
vörnum á landi frá 1937, mik-
il uppbygging neyðarskýla eftir 1940, aukin áhersla á björgunarstörf
inn til landsins eftir miðja öldina og þannig mætti lengi telja. Svo má
nefna sérststæða þætti eins og að standa fyrir því að fá björgunar-
þyrlu til reynslu til íslands árið 1949 og stuðningur við sjúkraflug
Björn Pálssonar upp úr 1950. Ég hefði viljað gera sögu starfsem-
innar úti um landið betri skil og vonandi auðnast mér að gera því
merkilega efni verðug skil síðar.”
- Svo það hefur verið vel þess vert og tímabært að skrá alla
þessa sögu. Tók ekki töluverðan tíma að gera þessu mikla efni
skil?
„Jú, þetta tók allmörg ár. Heimildavinnan var tímafrekust, þó svo
að heimildir hafi flestar verið mjög aðgengilegar. Þar má fyrst telja
Árbók sem félagið gaf alla tíð út, skjalasafn sem var í mjög góðri
reglu þar sem voru fundagerðarbækur, aftrit af sendibréfum og svo
framvegis. Ég man að mér þótti nú ekki sérlega árennilegt að byrja
yfirferð yfir skjalasafnið því það var geymt í upp undir 200 pappa-
öskjum, en það var ekki um annað að ræða en setja undir sig
hausinn og byrja.”
- Notar þú einhverjar munnlegar heimildir?
„Já, ég tók viðtöl við þá sem staðið höfðu framarlega í félags-
starfinu. Svo má ekki gleyma að það var ómetanlegt að hafa skrif-
stofuaðstöðu í höfuðstöðvum félagsins á Grandagarði. Þarna var
maður í hringiðu starfsins og lærði oft meir um félagið í einum mat-
artíma heldur en heilan morgun yfir skræðum. Sumt skilar sér í inn-
skotsgreinum sem eru víða í bókinni, oft í léttum dúr, sem ætlað er
að bregða birtu á ýmsa þætti starfsins.”
- Var það ekki ánægjulegt verkefni að skrá þessa sögu?
„Jú, vissulega, og mér fannst það mjög áhugavert að kynnast
þessum þætti þjóðlífsins. Hins vegar tók það stundum á þolinmæð-
ina að halda stöðugt áfram í svona löngu og viðamiklu verki. Það
hjálpaði mikið að finna ávallt öflugan stuðning forráðamanna félags-
ins og almennan áhuga félagsmanna á mínu starfi.”
- Hvað er þér eftirminnilegast úr því starfi að skrifa bókina?
„Ætli það sitji ekki lengst eftir að hafa kynnst svona mörgu góðu
fólki, fórnfúsu hugsjónafólki. Starf félagsins á sér djúpar rætur í
þjóðarsálinni og andi þess smitar út frá sér. Ég held það geri hvern
mann betri að kynnast því náið,” sagði Einar S. Arnalds.
Einar S. Arnalds hefur verið þaulsetinn við tölvuna þar
sem sagan var færð í letur
14 - Sjómannablaðið Víkingur