Náttúrufræðingurinn - 2000, Blaðsíða 21

■ SETMYNDANIR í
RAUÐAMEL
Þykkt 1 m
— Jarðvegur
□3 Grágrýti
O Jökulberg
O Sandur
o Möl
Víxllögun
Skálögun
© Skeljar
Bein
2. mynd. Einfaldað jarðlagasnið gegnum Rauðamel. -
A simplified geological section from Rauðamelur,
southwest Iceland.
Rauðamelur er rúmlega 3 km langur
melur norðaustur af Stapafelli á
vestanverðum Reykjanesskaga.
Yfirborð hans er í 20-35 m hæð yfir
sjó og yfirborðsflatarmál um 2,1
km2(Gunnar Birgisson 1983), en
áætlað rúmmál er um 10 milljón m3
(Trausti Einarsson 1965). Þykkt
Rauðamels er samkvæmt Gunnari
Birgissyni (1983) um 10 m að norð-
austanverðu, en við Stapafell er
hún um 20 m. Ut frá mældum
jarðlagasniðum nyrst og syðst í
melnum ætlar hann að meðalþykkt
eftir miðás sé um 15 m. Trausti
Einarsson (1965) og Jón Jónsson
(1978) töldu aftur á móti að þykkt
melsins væri vart meiri en 6-8 m.
Setlögin í Rauðamel skiptast í
fjórar myndanir (2. mynd). Neðri
hluti melsins er um 10 m þykk víxl-
og skálaga sand- og malarmyndun,
sem hvílir annaðhvort mislægt á
jökulrákuðu hraunlagi eða jökul-
bergi, og stefna jökulrákir á hraun-
laginu í norðvestur (Hreggviður Norðdahl
og Þorsteinn Sæmundsson 1999). Nyrst í
melnum er jökulbergslagið í 27 m y.s. en
syðst í 10 m y.s. og liggur það líklega eftir
honum endilöngum (Gunnar Birgisson
1983). Neðsti hluti sand- og malarsyrpunnar
er víxl- og skálaga, en samlægt ofan á honum
er skálaga sandur og möl með vaxandi
kornastærð upp á við. Ofarlega í þessari
myndun fannst hryggjarliður úr hval og er
aldur beinsins um 35.000 ár BP (Hreggviður
Norðdahl og Þorsteinn Sæmundsson
1999). Mislægt ofan á sandinum og
mölinni er víða jökulbergslag, allt að 3 m
þykkt. A einum stað má sjá að áður en
jökulbergslagið myndaðist hefur hraun
lagst að og yfir hluta setsins, en hraunið
er jökulrákað með stefnu ráka til norð-
vesturs. Mislægt ofan á og utan í jökul-
bergslaginu er að lokum um 3,5 m þykk
sand- og malarmyndun, en neðst í henni
fundust nokkrar hrúðurkarla- og samloku-
skeljar. Einnig fundust þar leifar snigil-
svamps og verður honum nánar lýst hér á
eftir. Skeljarnar voru allar varðveittar inni
undir slútandi vegg jökulbergsins, sem
virðist hafa myndað eins konar hlíf yfir þær
og þannig hindrað að t.d. kolsúrt vatn næði
til þeirra í eins miklum mæli og annars staðar
í setinu. Samt eru þær nokkuð eyddar og
uppleystar. Þegar lengra kemur frá þéttu
jökulberginu út í setið sjást engar skelja-
leifar og má gera ráð fyrir að þar séu þær
uppleystar og horfnar, enda hefur yfir-
borðsvatn átt þar greiðari aðgang að þeim
um grófkomótt setið. Sýni úr hrúðurkarli var
aldursgreint með geislakolsaðferð og
reyndist aldurinn vera 12.600 ± 130 ár BP
(Haukur Jóhannesson o.fl. 1997). Efst í
melnum er jarðvegur og jarðvegsblönduð
möl og er meðalþykkt lagsins um 60 cm, en
víðast þarf að moka u.þ.b. einn metra ofan af
melnum til að losna við mold úr mölinni
(Gunnar Birgisson 1983).
147