Náttúrufræðingurinn - 2000, Qupperneq 44

■ deilur pasteurs
OG POUCHETS
A þessum árum átti Pasteur í hörðum deilum
við Felix Pouchet, sem hafði gerst ákafur
talsmaður sjálfkviknunar. Pouchet var í
flokki þeirra sem trúðu á kviknun bæði
örvera og sníkjuorma úr lífrænum efnum
(,heterogenesis). Hann gerði fjölmargar
tilraunir sem hann taldi styðja sjálfkvikn-
unarkenningar sínar og gaf árið 1859 út
mikið rit um efnið. Pasteur fann tilraunum
Pouchets flest til foráttu og það fer víst ekki
á milli mála að Pasteur var snjallari
tilraunamaður en Pouchet. En deila Pasteurs
og Pouchets varð til þess að franska vís-
indaakademían hét þeim 2500 franka verð-
launum „sem með vel útfærðum tilraunum
varpaði ljósi á spurninguna um svonefnda
sjálfkviknun lífs“. Akademían skipaði nefnd
til að veita verðlaunin. Það var þá siður
akademíunnar þegar í odda skarst milli
vísindamanna að láta nefnd valinkunnra
manna komast að hinu sanna og skakka
leikinn. Þeir fimm heiðursmenn sem nú voru
skipaðir í nefnd voru allir yfirlýstir and-
stæðingar hugmynda um sjálfkviknun og
það kom líklega engum á óvart að Pasteur
skyldi fá verðlaunin. Hann var líka vel að
þeim kominn, en þess er varla að vænta að
deilur vísindamanna hjaðni við úrskurð
nefndar og Pouchet lét ekki sannfærast.
Hann hélt tilraunum sínum áfram og fékk allt
annars konar niðurstöður en Pasteur. Þegar
hann t.d. opnaði flöskur með dauðhreins-
uðu heyseyði í mismunandi hæð í Pýrenea-
fjöllum menguðust þær ævinlega allar.
Þessar niðurstöður túlkaði Pouchet út frá
kenningunni um heterogenesis: Ekki þyrfti
annað en súrefni til þess að líf kviknaði í
soðinni næringarlausn (Farley 1977).
Með þessar niðurstöður að vopni gat
Pouchet talið vísindaakademíuna á að setja
á laggirnar aðra fimm manna nefnd til að
fjalla um málið. Sú nefnd var líkt og sú fyrri
skipuð eindregnum andstæðingum þeirra
hugmynda sem Pouchet hélt fram og svo fór
að tilraunir hans voru ekki teknar til þeirrar
athugunar sem þær þó verðskulduðu.
Nefndin úrskurðaði Pasteur í vil. Hefði
Pouchet fengið tækifæri til að endurtaka
tilraunir sínar í viðurvist nefndarmanna er
hætt við að þeir hefðu lent í vandræðum.
Telja má víst að í heyseyði Pouchets hafi
verið bakteríugró sem þola suðu við 100°C.
Það þarf að sjóða þau undir þrýstingi til
þess að þau drepist. Pasteur hafði aldrei
notað heyseyði í tilraunum sínum heldur
aðra næringarvökva eins og t.d. gerseyði.
Bakteríugró voru uppgötvuð af þýska
grasafræðingnum Ferdinand Cohn um 15
árum síðar.
■ SjÁLFKVI KNUN
EÐA SKÖPUN
Með úrskurði þessarar nefndar má segja að
deilum um sjálfkviknun hafí lokið að mestu í
Frakklandi. Pouchet dró sig í hlé en skipti
ekki um skoðun. Hann lést árið 1870. Pasteur
átti eftir að hafa nokkur afskipti af málinu og
ítreka andstöðu sína við hugmyndir um
sjálfkviknun. Sú andstaða var honum mikið
kappsmál.
1 frægum fyrirlestri um sjálfkviknun, sem
Pasteur hélt í troðfullum stóra fyrirlestrar-
salnum í Sorbonne 7. apríl árið 1864, kom
glöggt í ljós að hann hafði hugleitt trúarlega
og heimspekilega þýðingu deilunnar um
sjálfkrafa tilurð lífvera. Hann sagði þá meðal
annars: „Hvílíkur sigur mundi það vera fyrir
efnishyggjuna ef hún gæti sannað að hún
hvíli á þeirri staðreynd að efni geti skipulagt
sig sjálft og gefið sjálfu sér líf ... Til hvers
væru þá hugmyndir um skapandi Guð?“
(Farley 1977 og 1978). Pasteur var ekki einn
af efnishyggjumönnunum. Á það dró hann
aldrei dul. í þessum fyrirlestri lagði hann þó
áherslu á að hann hefði ekki tekið afstöðu til
vandamálsins fyrirfram heldur mótaðist við-
horf hans eingöngu af niðurstöðum til-
rauna. Varla er samt hægt að verjast þeirri
hugsun að Pasteur hefði brugðið óþægilega
við ef líf hefði kviknað í svanaháls-
flöskunum.
I ljósi hinnar eindregnu ef ekki hatrömmu
andstöðu Pasteurs gegn kenningum um
sjálfkrafa tilurð lífs kemur það skemmtilega á
óvart að Pasteur gerði á fyrri árum (1850-
170