Náttúrufræðingurinn - 2000, Blaðsíða 33

5. mynd. Dýjaskóf með kvenþyrlum úr Hlíðarfjalli, Akureyri, 14.8. 1985. Gulleitar
gróhirslur sjást á milli þyrilarmanna. Ljósm. Helgi Hallgrímsson.
■æxlun og fjölgun
Dýjaskóf getur fjölgað sér á tvo vegu, þ.e.
kynjað og kynlaust eins og margra plantna
er háttur.
Kynlausa æxlunin fer fram með æxli-
kornum (æxliskífum), sem myndast í pínu-
litlum bikurum sem oftast standa á miðrifinu
á yfirborði þalsins (2. mynd). Þeir eru um 2
mm í þvermál, þunnvaxnir og hálfglærir, með
tenntum jaðri. Æxlikomin vaxa í botni bikars-
ins og sitja þar nokkur í þyrpingu, eins og
egg í hreiðri. Fullþroska eru þau flatvaxin
eða skífulaga og sitja föst á stuttum stilk,
sem þau brotna auðveldlega af þegar regn-
dropi skellur í bikarinn og loftið sem fyrir var
í honum þrýstist út með nokkrum krafti.
Getur það slengt kornunum nokkra senti-
metra eða desimetra í burtu. Slík regndropa-
dreifing er þekkt hjá fleiri plöntuflokkum,
m.a. hjá svonefndum hreiðursveppum
(Nidulariales). Ekki skiptir máli á hvora
hliðina skífan lendir, því að sú hlið sem upp
snýr verður ávallt að efra borði þalsins.
Dýjaskóf hefur tvö kynferði, eins og
flestar aðrar lífverur, og eru einstaklingarnir
annaðhvort karlkyns eða kvenkyns (ein-
kynja), en margir mosar fela í sér bæði kynin
(em tvíkynja). Æxlunarfærin eru stjömulaga
þyrlar (stikilshöfuð) er sitja efst á 0,5-1 sm
löngum og 0,5 mm sverum stiklum. Stiklar
þessir eru með pípulaga holrúmi eða rennu
að endilöngu og í henni vaxa hár sem eru
mjög svipuð rætlingunum á neðra borði
þalsins. Rennan notast til að sjúga upp vatn
með hárpípukrafti, líkt og gerist í æða-
strengjum byrkninga og blómplantna. A
hinni hliðinni má oftast sjá votta fyrir loft-
hólfunum fyrmefndu sem eru á yfirborði
þalsins. Því er ljóst að stiklarnir eru aðeins
mjóar og upprúllaðar greinar af þalinu (4.
mynd).
Kvenþyrill (5. mynd) er áberandi stjömu-
laga, allt að Vi sm í þvermál, með 9-11 mjóum
örmum, rauðbrúnum að lit, sem geisla til allra
átta. Armamir em þunnvaxnir með niðurverpt-
um jöðmm, sem nema næstum saman svo
armurinn verður pípulaga. I krikunum milli
159