Náttúrufræðingurinn - 2000, Qupperneq 63

VöKTUN
SJÓFUGLASTOFNA
ÆVAR PETERSEN
ér á landi verpa 23 tegundir fugla
sem samkvæmt almennri málhefð
eru kallaðir sjófuglar. Þetta eru
------- fýll Fulmarus glacialis, súla
Morus bassanus, toppskarfur Phalacrocorax
aristotelis, dílaskarfur P. carbo, sjósvala
Oceanodroma leucorrhoa, stormsvala
Hydrobates pelagicus, skrofa Puffinus
puffmus, æðarfugl Somateria mollissima,
skúmur Stercorarius skua, kjói S. para-
siticus, kría Sterna paradisaea, hettumáfur
Larus ridibundus, stormmáfur L. canus,
sílamáfur L. fuscus, svartbakur L. marinus,
hvítmáfur L. hyperboreus, silfurmáfur L.
argentatus, rita Rissa tridactyla, lundi
Fratercula arctica, álka Alca torda, langvía
LJria aalge, stuttnefja U. lomvia og teista
Cepphus grylle. Stundum eru ýmsar fleiri
tegundir einnig taldar til sjófugla, þ.á m.
meðal himbrimi Gavia immer, lómur G.
stellata, straumönd Histrionicus histrioni-
cus, hrafnsönd Melanitta nigra, hávella
Clangula hyemalis, óðinshani Phalaropus
lobatus og þórshani P. fulicarius, enda
haida þær sig meiri hluta ársins á sjó.
Sjófuglar eiga það sameiginlegt að verpa í
tiltölulega þéttum vörpum (eða byggðum)
sem eru bæði misþétt og misstór, en það er
að nokkru tegundabundið. Kjói er helsta
undantekningin því varppörin eru oftast
Ævar Petersen (f. 1948) lauk B.Sc. Honours prófi
í dýrafræði frá Aberdeen-háskóla, Skotlandi, 1971
og doktorsprófi í fuglafræði frá Oxford-háskóla,
Englandi, 1981. Ævar hefur unnið á Náttúrufræði-
stofnun fslands frá 1978 og er nú forstöðumaður
Reykjavíkurseturs stofnunarinnar.
stök eða mjög dreifð. í stærstu vörpunum,
venjulega í stórum fuglabjörgum eða eyjum,
eru hundruð þúsunda eða milljónir para af
mörgurn tegundum. I öðrum eru þaðan af
færri pör á hverjum stað, allt niður í stök
varppör eins og dæmi eru um einkum meðal
kría og máfa.
Sjófuglar eru afar mikilvægur hópur í
fuglaríki Islands, bæði miðað við fjölda
tegunda og einstaklinga, og þar með
náttúru landsins í heild. Ferðamenn laðast
í síauknum mæli að byggðum þeirra -
einkum stóru fuglabjörgunum - en núorðið
er boðið upp á skoðunarferðir að flestum
stærri sjófuglabyggðum og einnig mörg-
um hinna smærri (1. mynd). Sjófuglar eru
einnig mikilvægir nytjafuglar og nægir í
raun að nefna æðarfugl í því sambandi, en
einnig má minnast á lunda- og svart-
fuglaveiði og töku eggja ýmissa sjófugla,
s.s. svartfugla, ritu og kríu. Allar stærri
sjófuglabyggðir, og nánast öll vörp vissra
tegunda eins og langvíu og stuttnefju, eru
heimsóttar árlega til veiða á fullvöxnum
fuglum, ungatekju eða eggjatöku.
Hvað gerum við íslendingar til þess að
fylgjast með - vakta - þann náttúruarf sem
felst í sjófuglabyggðum? Margvíslegar
hættur geta steðjað að sjófuglum, bæði af
völdum manna og af náttúrulegum toga.
Þannig geta óheftar nytjar skaðað vörpin,
bæði í bráð og lengd, ef tekjan er meiri en
viðkoman. Einn þáttur í skipulegri umhverfis-
vemd er að fylgjast með breytingum á sjó-
fuglastofnum þannig að unnt sé að bregð-
ast við í tæka tíð ef ástæða þykir til.
Náttúrufræðingurinn 69 (3-4), bls. 189-200, 2000.
189