Náttúrufræðingurinn - 1997, Blaðsíða 38

1. tafla. Stœrstu berghlaup á Islandi, nokkrar einkennistölur. Taflan sýnir þau hlaup á
landinu sem eru 4 km2 eða stœrri. Taka verður fram að efasemdir eru uppi um hvort þetta
séu allt berghlaup (sbr. Agúst Guðmundsson 1997). - Greatest rock slides in Iceland.
Berghlaup Rockslide Lengd Length m Flötur Area km2 Fall Drop nr Hlauphorn Angle Aldur X Heimild References
Vatnsdalshólar 6500 13,00 890 7,5 9 4
Loðmundarskriður 5600 8,00 700 7,0 1-2 4
Hraun í Öxnadal 5500 7,00 925 9,5 7 4
Torfastaðamelar 2850 6,00 700 14,0 1
Hlaup úr Bana, Vatnsnesi 2800 5,75 524 10,6 5-7 2
Hólahólar, Eyjafirði 4000 4,50 900 11,3 6-7 4
Leyningshólar, Eyjafirði 3600 4,50 870 13,6 <9 4
Þorbrandsstaðahólar 4000 4,25 720 9,4 5-7 3
Heimildir: 1 = Árni Hjartarson o.fl. 1981, 2 = Ólafur Jónsson 1976, 3 = Skúli Víkingsson og Sigbjörn
Guðjónsson 1984, 4 = Árni Hjartarson, nýjar athuganir.
í samræmi við lögmál þyngdarhröðunar,
tregðu og viðnáms. Hægfara hlaup hnfgur
hins vegar fram líkt og skriðjökull í samræmi
við lögmál um flæði seigfljótandi efnis en
tekur aldrei á sig reglubundna hröðun.
Hlaupið stendur í áratugi eða aldir (Arni
Hjartarson 1995). Berghlaupsurðir, eða
skriður, sem orðið hafa til í hraðfara hlaupi
geta verið mjög líkar þeim sem myndast hafa
við hægfara hlaup. Eitt fyrirbrigði rná þó
stundum sjá sem einungis verður í hraðfara
hlaupi. Það er urð sem kastast hefur yfir
hálsa eða hæðir ellegar upp í andbrekku
sína. Þetta má sjá í Loðmundarskriðum. Þar
hefur urðin hlaupið 10-20 m upp í andbrekk-
urnar bæði í Karlfelli og við Sævarenda.
Loðmundarskriður eiga upptök sín í víðri
brotskál utan í Skúmhetti og Bungufelli.
Þaðan hefur urðarfyllan skriðið á nriklum
hraða þvert fyrir mynni Hraundals. Síðan
hefur aðalstraumurinn kastast yfir lágan
hálsinn sem aðskilur Hraundal og aðal-
dalinn, farið þvert yfir hann hjá Stakkahlíð
og náð allt að Sævarenda hinu megin fjarð-
arins. Upp af bænum er fjallið Gunnhildur.
Hlaupið rakst á það og þeyttist 10-20 m upp
í undirhlíðarnar. Eins og sjá má á kortinu
virðist vanta sneið í urðartunguna í dalbotn-
inum. Þar gæti skriðan hafa lent í sjó. Ain
hefur síðan hlaðið fram uppfyllingu við ósa
sína á umliðnum öldum og hulið ummerki
skriðunnar þar.
Þetta var aðalurðarstraumurinn. Tölverð-
ur urðarstraumur fór þó aðra leið, því að í
Hraundal sveigði hluti hlaupsins nærri því
90° til austurs, niður með farvegi Hraunár og
náði út á móts við bæinn Seljamýri. Það er
ekki óvenjulegt að sjá berghlaupsurðir sem
sveigt hafa af leið vegna landslagsáhrifa en
stórar aðskildar hlauptungur eins og í Loð-
mundarskriðum eru óvanalegar.
Yfirborðseinkenni urðarinnar eru mismun-
andi frá einum stað til annars. Efst eru áber-
andi þverhryggir og skriðtungur milli þeirra.
Neðar má greina óljósa langhryggi, eða
hólaraðir, samsíða hreyfistefnunni en á dal-
botninum neðan við Stakkahlíð eru tætings-
leg hólahrúgöld.
Berghlaupsurðin stfflaði bæði Hrauná,
sem kemur úr Hraundal, og Fjarðará. Innan
urðarinnar mynduðust stöðuvötn. Raunar
gerði það meira en stífla Hraunána því það
fyllti farveg hennar á rösklega 3500 m löng-
um kafla. Ain gerði sér síðan nýjan farveg
þvert gegn um urðina og komst þar aftur í
sitt gamla gljúfur og fellur um það til
strandar. Stöðuvatnið á Hraundal ræstisl
fram þornaði og á vatnsbotninum eru nú
100