Náttúrufræðingurinn - 1997, Blaðsíða 44

þess sem mikil breyting getur orðið á teg-
undasamsetningu þess. Að hve miklu leyti
breyting á tegundasamsetningu dýrasvifs-
ins stafar af miðlun eða af öðrum orsökum,
eins og breytingu á afráni af völdum fiska, er
umdeilt því erfitt er að aðgreina vægi
þessara þátta. Algengt er að miðlun seinki
framleiðsluhámarki dýrasvifs vegna aukins
vatnsmassa sem hitnar seinna og jafnvel
minna en áður (Aass og Borgström 1987).
Framleiðsla á botnþörungum og botn-
dýrum er einkum á grynnri svæðum í
vötnum næst ströndum. Ahrif miðlunar á
þetta samfélag er háð miðlunarhæðinni og
lögun vatnsskálarinnar. Það sem einkum
hefur áhrif á botndýrin er að stórir hlutar
framleiðslusvæðis í fjörunni fara á þurrt
einhvern tíma árs. Miðlun getur því haft
mikil áhrif á dýrahópa eins og vatnabobba,
rykmý og vorflugur, en það eru dýrahópar
sem nýtast beint sem fæða fyrir fisk (Aass
og Borgstrpm 1987). Algengt er að gróið
land fari undir vatn við myndun lóna.
Meðan á niðurbroti gróðurs á botni og
lífrænna efna úr bökkum stendur skapast
aðstæður fyrir skötuorm. Algengt er að upp
komi stórir stofnar skötuorms í miðlunarlóni
einkum fyrstu árin. Þeir nýtast vel sem fæða
fiska en skötuormur getur orðið um 2 cm á
lengd og góður biti fyrir fiska.
Það sem einkum hefur áhrif á fiskstofna í
vötnum þegar þau eru gerð að miðlunar-
lónum er breyting á fæðuframboði, en einnig
er oft um verulegar breytingar á hrygningar-
og uppvaxtarsvæðum að ræða. Stíflur í inn-
eða útrennsli vatna valda iðulega hindrun á
gönguleiðum fiska milli hrygningar og upp-
vaxtarsvæða. Hrygningarsvæði fyrir urriða
minnka eða eyðast vegna þess að lækir, ár
og lindir eru settar á kaf eða ár eru stíflaðar.
Algengt er að fyrst eftir miðlun valdi aukið
fæðuframboð fyrir fiska aukningu í vaxtar-
hraða og kynþroskastærð. Þessi áhrif
standa meðan rofs gætir, en tíminn sem það
tekur getur verið breytilegur. Eftir það
minnkar frumframleiðsla og framboð á fæðu-
dýrum aftur. I miðlunarlónum þar sem urriði
er eina fisktegundin skiptir hann um fæðu
frá botndýrum á strandsvæðum yfir í stærri
svifkrabba. Ef urriði og bleikja eru í sama
miðlunarlóninu getur urriðinn orðið undir í
samkeppni við bleikjuna þar sem helstu
beitarsvæði hans og fæðudýrastofnar, næst
ströndum, verða fyrir mestri röskun. Þegar
dregur úr uppsveiflu af völdum útskolunar
næringarefna og framleiðsla minnkar verður
fiskur að láta sér nægja minni fæðu og
smærri fæðudýr. Við það minnkar sú orka
sem er til vaxtar og vaxtarhraði og kyn-
þroskastærð minnka. Verður þá kynþroska-
stærð oft minni en var fyrir miðlun og fisk-
stofn rýrari til nýtingar bæði hvað varðar
stærð fiska og aflamagn.
Ef virkjun og miðlun hafa áhrif til minnk-
andi nýliðunar eykst fæðuframboð á hvern
fisk. I miðlunarlónum þar sem takmörkun
verður á nýliðun fiska getur heildar-
framleiðsla fiskstofnsins minnkað en stærð
einstaklinganna aukist.
Staðhættir, gerð virkjana og rekstur þeirra
eru afgerandi hvað varðar þau áhrif sem líf-
ríki verður fyrir. Þar kemur einnig til teg-
undasamsetning og vistgerð, bæði fyrir og
eftir virkjun. Þó virkjunaráhrif sem slík séu
þekkt er sjaldgæft að gerðar séu rannsóknir
á framvindu lífríkisins fyrir og eftir virkjanir.
BLÖNDUVIRKJUN,
UMHVERFI HENNAR OG
ÁHRIF Á VATNAKERFI
Vatnakerfi Blöndu nær frá Hofsjökli til
Blönduóss og er allt vatnasviðið 2370 km2
(Sigurjón Rist 1990). Meðalrennsli Blöndu
við Blönduós er um 39 m3/sek og er hún um
125 km löng frá upptökum til ósa.
Miðlunarlón Blönduvirkjunar er á Auðkúlu-
og Eyvindarstaðaheiði. Auðkúluheiði er að
mestu gróin en fjölmörg vötn sitja í jökul-
sorfnum dældum. Veituleið að inntakslóni er
á Auðkúluheiði norðanverðri, vestanvert
við Blöndu (1. mynd). Vatnasvið framan
virkjunarer 1520 km2.
Tilhögun Blönduvirkjunar er sú að árið
1989 var byggð stífla í farveg Blöndu við
Reftjarnarbungu og hófst rennslismiðlun
sumarið 1991. Stíflan myndar uppistöðulón
sem er um 39 km2 þegar vatn er í hæstu stöðu
og er miðlunarhæð í lóninu um 9 m. Síðar er
106