Náttúrufræðingurinn - 1997, Blaðsíða 73

meiri samkeppni um rannsóknarfé og
pólítískir aðilar orðið ineira áberandi við
stefnumörkun í rannsóknum. Þá hefur öfga-
hópum í náttúruvernd vaxið mjög fiskur um
hrygg. Slíkir hópar fara stundum með
staðlausa stafi og spila á tilfinningar fólks í
ljáröflunarskyni sjálfum sér til handa fremur
en til náttúruverndar.
Það sem ég held að hafi breyst í raun og
veru eru rannsóknarmennirnir sjálfir fremur
en viðhorf ráðamanna. Margir þeirra sem
búa yfir þekkingu í raunvísindum hafa nú
lagt þekkingu sína á áberandi hátt ofan á
ákveðinn siðgæðisgrunn. Eðlisfræðingar
berjast á móti smíði kjarnorkuvopna.
Náttúrufræðingar berjast á móti ofveiði,
benda á skaðsemi mengunar, ofnýtingu
gróðurlendis og jarðvegseyðingu. Allt
þetta stríðir stundum gegn hugsjóninni um
aukinn hagvöxt. Oft og tíðum hafa viðhorf
raunvísindmanna og áherslur verið þyrnir í
augum þeirra sem vilja auka framleiðslu og
þar með bæta efnahag, a.m.k. til skamms tíma
litið.
Um leið og heimurinn þróast hratt í þá átt
að verða eitt markaðssvæði, þar sem
risafyrirtæki kaupa þá þekkingu sem þau
hafa áhuga á og virðast ætla að verða
stjómvöldum ríkja æðri, á sér stað sívaxandi
miðstýring á rannsóknarstarfsemi opinberra
aðila. Ég veit ekki til þess að nokkur hafi
bent á það að þróunin í rannsóknum fer í
öfuga átt við þróun opins og óhindraðs
markaðskerfis.
Hætta er á því að aukin miðstýring í rann-
sóknum leiði til þess að þekking og sköpunar-
gáfa - aðalsmerki rannsóknarmanna - verði
vannýtt. Skoða má árangur af miðstýringu í
rannsóknum með því að horfa á afleiðingar
kommúnistastjóma í Austur-Evrópu og
Sovétríkjunum fyrrverandi. Vissulega náði
kommúnistablokkin miklum árangri á kjam-
orkusviðinu, en þar var áherslan. Minna var
hins vegar lagt upp úr rannsóknum á mengun.
Það má ekki gleyma því að náttúrufræðingar í
hinum frjálsa heimi hófu rannsóknir á mengun
fyrir mörgum áratugum, ekki af áhuga ráða-
manna heldur að eigin frumkvæði. I hinum
vestræna heimi nutu þeir þess að búa við frelsi
til að sýna frumkvæði.
Mér finnst stundum eins og valdhafar á
íslandi séu á varðbergi gagnvart rann-
sóknamönnum sem búa yfir þekkingu í raun-
vísindum. Til að leysa vandann er frum-
kvæði rannsóknarmanna heft gegnum fjár-
veitingar eða með öðrum hætti og óspart
höfðað til „lögmáls markaðarins": Ef ekki er
unnt að selja neinum rannsóknarvinnu er sú
vinna einskis virði.
■ FRAMLAG TIL
RANNSÓKNA Á ÍSLANDI
Oftar en einu sinni hafa íslensk stjórnvöld
óskað eftir því að Efnahags- og framfara-
stofnunin (OECD) geri úttekt á starfsemi hér
á landi á sviði rannsókna og þróunar. Hafa
ráðgjafar OECD jafnan lagt til að framlag til
rannsókna og þróunarstarfsemi á íslandi
verði aukið; það sé ein af nauðsynlegum
forsendum nýsköpunar. Samt hafa fjárveit-
ingar á fjárlögum til þessa málaflokks farið
minnkandi á síðustu árum.
íslendingar eru eftirbátar flestra OECD-
ríkja í fjárveitingum til rannsókna og skiptir
þá ekki máli hvort miðað er við þjóðar-
framleiðslu eða höfðatölu (2. mynd). Eitt er
þó sérstakt við framlag íslendinga til rann-
sókna og það er samsetning þess mannafla
sem sinnir rannsóknum. Hér vinna tiltölu-
lega mun fleiri við rannsóknir ef miðað við
hlutfallslegt framlag til slíkrar starfsemi af
þjóðarframleiðslu (3. mynd) og af þeim sem
að rannsóknuin vinna eru tiltölulega margir
háskólamenntaðir. Þetta endurspeglar
þrennt:
1. Óvenjulega mannaflasamsetningu,
2. lág laun og/eða
3. lítið rekstrarfé.
Rót hins afbrigðilega ástands á íslandi má
að hluta rekja til ófaglegra vinnubragða við
gerð fjárlaga.
Samkvæmt upplýsingum frá Rannsóknar-
ráði íslands hefur framlag til rannsókna og
þróunarstarfsemi á íslandi farið stöðugt
minnkandi frá árinu 1987 og er þá miðað við
veltu rannsóknastofnana, en fyrir þann tíma
hafði verið nokkur vöxtur (4. mynd). Inni í
tölunum á 4. mynd eru ekki ýmsar stofnanir
135