Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1997, Page 73

Náttúrufræðingurinn - 1997, Page 73
meiri samkeppni um rannsóknarfé og pólítískir aðilar orðið ineira áberandi við stefnumörkun í rannsóknum. Þá hefur öfga- hópum í náttúruvernd vaxið mjög fiskur um hrygg. Slíkir hópar fara stundum með staðlausa stafi og spila á tilfinningar fólks í ljáröflunarskyni sjálfum sér til handa fremur en til náttúruverndar. Það sem ég held að hafi breyst í raun og veru eru rannsóknarmennirnir sjálfir fremur en viðhorf ráðamanna. Margir þeirra sem búa yfir þekkingu í raunvísindum hafa nú lagt þekkingu sína á áberandi hátt ofan á ákveðinn siðgæðisgrunn. Eðlisfræðingar berjast á móti smíði kjarnorkuvopna. Náttúrufræðingar berjast á móti ofveiði, benda á skaðsemi mengunar, ofnýtingu gróðurlendis og jarðvegseyðingu. Allt þetta stríðir stundum gegn hugsjóninni um aukinn hagvöxt. Oft og tíðum hafa viðhorf raunvísindmanna og áherslur verið þyrnir í augum þeirra sem vilja auka framleiðslu og þar með bæta efnahag, a.m.k. til skamms tíma litið. Um leið og heimurinn þróast hratt í þá átt að verða eitt markaðssvæði, þar sem risafyrirtæki kaupa þá þekkingu sem þau hafa áhuga á og virðast ætla að verða stjómvöldum ríkja æðri, á sér stað sívaxandi miðstýring á rannsóknarstarfsemi opinberra aðila. Ég veit ekki til þess að nokkur hafi bent á það að þróunin í rannsóknum fer í öfuga átt við þróun opins og óhindraðs markaðskerfis. Hætta er á því að aukin miðstýring í rann- sóknum leiði til þess að þekking og sköpunar- gáfa - aðalsmerki rannsóknarmanna - verði vannýtt. Skoða má árangur af miðstýringu í rannsóknum með því að horfa á afleiðingar kommúnistastjóma í Austur-Evrópu og Sovétríkjunum fyrrverandi. Vissulega náði kommúnistablokkin miklum árangri á kjam- orkusviðinu, en þar var áherslan. Minna var hins vegar lagt upp úr rannsóknum á mengun. Það má ekki gleyma því að náttúrufræðingar í hinum frjálsa heimi hófu rannsóknir á mengun fyrir mörgum áratugum, ekki af áhuga ráða- manna heldur að eigin frumkvæði. I hinum vestræna heimi nutu þeir þess að búa við frelsi til að sýna frumkvæði. Mér finnst stundum eins og valdhafar á íslandi séu á varðbergi gagnvart rann- sóknamönnum sem búa yfir þekkingu í raun- vísindum. Til að leysa vandann er frum- kvæði rannsóknarmanna heft gegnum fjár- veitingar eða með öðrum hætti og óspart höfðað til „lögmáls markaðarins": Ef ekki er unnt að selja neinum rannsóknarvinnu er sú vinna einskis virði. ■ FRAMLAG TIL RANNSÓKNA Á ÍSLANDI Oftar en einu sinni hafa íslensk stjórnvöld óskað eftir því að Efnahags- og framfara- stofnunin (OECD) geri úttekt á starfsemi hér á landi á sviði rannsókna og þróunar. Hafa ráðgjafar OECD jafnan lagt til að framlag til rannsókna og þróunarstarfsemi á íslandi verði aukið; það sé ein af nauðsynlegum forsendum nýsköpunar. Samt hafa fjárveit- ingar á fjárlögum til þessa málaflokks farið minnkandi á síðustu árum. íslendingar eru eftirbátar flestra OECD- ríkja í fjárveitingum til rannsókna og skiptir þá ekki máli hvort miðað er við þjóðar- framleiðslu eða höfðatölu (2. mynd). Eitt er þó sérstakt við framlag íslendinga til rann- sókna og það er samsetning þess mannafla sem sinnir rannsóknum. Hér vinna tiltölu- lega mun fleiri við rannsóknir ef miðað við hlutfallslegt framlag til slíkrar starfsemi af þjóðarframleiðslu (3. mynd) og af þeim sem að rannsóknuin vinna eru tiltölulega margir háskólamenntaðir. Þetta endurspeglar þrennt: 1. Óvenjulega mannaflasamsetningu, 2. lág laun og/eða 3. lítið rekstrarfé. Rót hins afbrigðilega ástands á íslandi má að hluta rekja til ófaglegra vinnubragða við gerð fjárlaga. Samkvæmt upplýsingum frá Rannsóknar- ráði íslands hefur framlag til rannsókna og þróunarstarfsemi á íslandi farið stöðugt minnkandi frá árinu 1987 og er þá miðað við veltu rannsóknastofnana, en fyrir þann tíma hafði verið nokkur vöxtur (4. mynd). Inni í tölunum á 4. mynd eru ekki ýmsar stofnanir 135

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.