Náttúrufræðingurinn - 1998, Síða 9

ÁGÚST H. BJARNASON
Skarlatsdiskur I
Skaftafellsþingi
Asksveppurinn Aleuria aurantia (Fr.) Fuckel
óx á Stjórnarsandi1
Hinn 6. september 1997 var höjundur að huga að gróðri í sandhólum á
Stjómarsandi í Vestur-Skaftafellssýslu, innan girðingar Landgræðslu ríkisins. A
einum stað eru hólarnir þéttgrónir stórvaxinni klóelftingu (Equisetum arvense L.)
nœr eingöngu en þó ásamt reytingi af hundasúru (Rumex acetosella L.) á stöku
stað. Þar sást glitta í fjórar rauðar flögur sem til að sjá líktust einna helst
plastskífum, en ýmsu rusli hefur verið komið fyrir þarna í sandinum.
Við nánari athugun reyndist hér vera asksveppurinn Aleuria aurantia (Fr.) Fuckel
(samnefni: Peziza aurantia Pers. ex Fr.), eða skarlatsdiskur eins og Helgi
Hallgrímsson nefnir hann. Sveppurinn heyrir undir skálsveppabálk (Pezizales) og
er nú talinn til eyrasveppsœttar (Otideaceae).
Skarlatsdiskur er mjög áberandi
tegund, því að askhirslurnar, eða
aldinin eins og suinir nefna þær,
--------- em bæði stórvaxnar og rauðlitar.
Stærsta eintakið var 18 cm að þvermáli.
Askhirslurnar eru með öllu staflausar, svo
að þær sitja í berum sandinum, og eru
disklaga til skálarlaga með lítið eitt sveigða
og beygða jaðra. Eins og áður sagði eru þær
rauðar, eða nánar tiltekið skarlatsrauðar,
þ.e.a.s. með rauðgulum blæ. Sveppurinn er
bragðlaus.
Askarnir, sem mynda askbeðinn ásamt
stoðíinum, eru rétt innan við 200 p.m á lengd
og 10-12 pm á breidd. Þeir eru með loki á
Ágúst H. Bjamason (f. 1945) lauk fil.kand.-prófr í
líffræði og jarðfræði við háskólann í Uppsölum í
Svíþjóð 1969 og doktorsprófi í grasaffæði (vist-
fræði) við sama skóla (Vaxtbiologiska Institutionen)
1991. Ágúst stundar á eigin vegurn athuganir í grasa-
fræði, einkum á gróðurfélögum og mosum.
enda (operculate). Stoðímurnar eru mun
mjórri, eða 3-6 pm, og flestar kylfulaga í
toppinn.
í hverjum aski eru átta oddbaugótt gró
eða eins og sporaskja að lögun. Gróin eru
13,5-16 pm á lengd og 7-9 pm á breidd.
Fullþroska eru þau alsett netmunstri og því
til að sjá vörtótt á jöðrum. Til beggja enda
standa út örlitlir nabbar, rúmir 1 pm á lengd.
Tveir fitudropar eru mjög greinilegir í hverju
grói.
Útlag askhirslunnar er móskulega grá-
brúnt að lit. Það skiptist í tvö lög; innra lagið
er að mestu leyti úr sívölum þráðum (ímum),
sem fléttast saman, en ytra lagið er jafnt úr
stórum hnöttóttum og hyrndum frumum,
'Stjórnarsandur er sléttlendi fyrir austan Kirkju-
bæjarklaustur. Skaftá var veitt yfir sandinn og
hann girtur 1977 með það í huga að rækta þar
graslendi.
Náttúrufræðingurinn 68 (2), bls. 87-90, 1998.
87