Náttúrufræðingurinn - 1998, Page 29

10. mynd. Tengsl laxagengdar í ár (meðalveiði 1974—1994)
og megineinkenna í gerð vatnasviðs þeirra. Ar í flokki A
koma iir stöðuvötnum og afvel grónu landi; ár íflokki B afvel
grónu landi og ár í flokki C koma af gróðursnauðu landi. -
Relationship hetween average salmon catches 1974-1994
and size of catchment areas. Group A: filled circles: rivers
originating from lakes in well-vegetated areas, r = 0.510,
df= 22, P < 0.001; Group B: open squares: run-off rivers origi-
nating in well-vegetated areas, f = 0.553, df = 29, P < 0.001;
Group C: filled triangles: rivers originating in poorly veg-
etated areas at high altitude, f = 0.012, df = 12, P > 0.05.
sambönd kemur í veg fyrir að
þau nái þeim styrk í upp-
lausn að þau valdi eitrun. í
tilraunum þar sem líkt var
eftir aðstæðum í straum-
vötnum, og notað var annars
vegar hreint vatn með
upplausn helstu næring-
arefna og hins vegar skólp
með tilsvarandi styrk nær-
ingarefna, sýndi það sig að
lífræni þátturinn skipti
sköpum fyrir vöxt og við-
gang þörunga (Wuhrmann
1974).
Þetta markar einnig mikil-
vægan mun á stöðuvötnum
og straumvötnum. Stöðu-
vötn eru lokuð vistkerfi í
samanburði við straum-
vötn, með reglulegri hring-
rás lífrænna og ólífrænna
efna, en straumvötnin eru
opin vistkerfi, sem eru háð
stöðugum aðburði efna.
Lfta má á straumvatn í heild
sem opið vistkerfi, einkum
næst upptökum. Þegar
neðar dregur í á, ákvarðast lífríkið af því sem
gerist ofar. Þótt lítið sé af utanaðkomandi
aðburði lífrænna efna í sum straumvötn
framleiða þau sín eigin efni sem losna og
flytjast niður eftir ánni og verka auðgandi
þar. Framleiðniforsendur straumvatna eru
þannig mismunandi. Sum straumvötn hafa
frá upphafi allar forsendur til lífrænnar
framleiðslu en aðrar ár þurfa að búa þær til
eða eru háðar aðburði vaxtarhvetjandi efna
þegar þær koma niður á láglendi (Vannote
o.fl. 1980).
Líta verður á næringarefnaaðburð frá víðu
sjónarhorni, þ.e. skoða bæði næringarsölt
og lífræn efni af fjölbreyttum toga. Að-
rennslissvæði straumvatna er mikilvægt
vegna áhrifa þess á rennsliseiginleika þeirra
og ekki síður vegna áhrifa þess á lífræna
framleiðslu. Fyrir þá þætti sem hér eru til um-
ræðu skipta þekja og gróska gróðurs og
vötn á aðrennslissvæðinu meira máli en
hugsanlegur mismunur á jarðgerð. Gróður-
far hefur áhrif á styrk uppleystra efna í vatni
sem leitar í gegnum gróður og jarðveg niður
í jarðvatn og síðar grunnvatn. Bæði styrkist
það af steinefnum og svo ýmsum lífrænum
efnum sem berast með því í næstu á. Því er
líklegt að í dragám fari saman hár styrkur
uppleystra ólífrænna og lífrænna efna.
Ymislegt gæti truflað þetta samband, og þá
helst það að drög sem koma af vatnasvæð-
um eða einstaka stöðuvötnum geta tekið til
sín rnikið af uppleystum lífrænum efnum án
þess að það hafi samsvarandi áhrif á styrk
ólífrænna efna. Vegna mikilvægis ýmissa
lífrænna efnasambanda fyrir vöxt gróðurs
og með tilliti til uppruna slíkra efna, virðist
líklegt að lindár nærri upptökum sínum og
dragár af fjalllendi séu fremur fátækar af
slíkum efnum og séu því nteð svipað
lífmagn.
Tengsl lífmagns og vatnasviðs voru
prófuð með því að bera saman afrakstur áa
og megineinkenni í gerð þeirra. Þekkt er að
107