Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 1998, Side 49

Náttúrufræðingurinn - 1998, Side 49
JÖKULGARÐAR Á Mýrdalssandi JÓN JÓNSSON Hálf öld eða meira mun nú liðin frá því að Kjartan Jóhannesson (1913-1990) frá Herjólfsstöðum --------- gerði sér grein fyrir því að hæðir þær sem bæirnir Holt og Herjólfsstaðir standa á eru fornir jökulgarðar og vitni þess að þar hafi jökulröndin verið, meira eða minna kyrrstæð um langan aldur en á meðan mataði ísstraumurinn fram ógrynni af grjóti í öllum stærðum og gerðum og skilaði því af sér svo úr hlóðst garður við jökulrönd. Garð þennan, að vfsu ekki óslitinn, má nú rekja frá Fljótshverfi til Mýrdals. Sumarið 1976 gafst mér tækifæri, undir leiðsögn Kjartans, til að skoða þá jökul- garða vestur af Herjólfsstöðum sem ekki eru jarðvegi þaktir og því auðvelt að sjá hvernig byggðir eru og úr hvers konar efni. Kross- hóll og nokkrir aðrir smærri partar af garðinum voru skoðaðir. Um þetta reit ég greinarkorn í Týli 1977, aðallega til að vekja athygli þeirra sem stunda rannsóknir í sambandi við ísaldarjarðfræði, en ekki vissi Jón Jónsson (f. 1910) lauk fil.lic.-prófi í jarðfræði frá Uppsalaháskóla árið 1958. Hann starfaði hjá Raforkumálaskrifstofunni og síðar Orkustofnun frá 1958 til 1980 er hann lét af störfum fyrir aldurs sakir. Þar fékkst Jón einkum við leit að köldu og heitu vatni og síðast við gerð jarð- fræðikorts af Reykjanesskaga. Á árunum 1969- 1974 starfaði Jón á vegum Sameinuðu þjóðanna í Mið-Ameríku og fór síðar fjölda ferða sem ráðgjafi á þeirra vegum, einkum til Afríkulanda. Eftir að hann lét af störfum hefur hann haldið áfram rannsóknum, m.a. við Eyjafjallajökul og í ná- grenni við æskuslóðirnar í Vestur-Skaftafellssýslu. Jón Jónsson er heiðursfélagi í Hinu íslenska náttúrufræðifélagi. Náttúrufræðingurinn 68 (2), bls. 127-128, 1998. ég til þess að um þetta hefði verið ritað áður. Því miður var ég á þessum árum undir svo sterkum áhrifum af fullyrðingum um Eldgjár- hraun á Mýrdalssandi að ég varði meiri tíma í að skoða hvernig hraun hafði flætt um skörð í jökulgörðum en að athuga þá sjálfa. Það var svo 1984 að Gissur bróðir Kjartans bauð mér með bræðrum sínum í meiri háttar skoðunarferð um Álftaver, frá ljöru til háfjalla. Þá gafst tækifæri að skoða margt betur m.a. þann mikla dæmigerða jökulgarð Skálmabæjar-Grjóteyri, en hann er gróðurlaus og þægilegt að skoða. Yfirleitt eru þessir jökulgarðar úr fremur smágerðu efni: steinum, völum, möl og sandi. Lítið er um stórgrýti, þótt það komi fyrir, og leir er ntjög lítið áberandi. Ráðandi bergtegund er blágrýti en líparíti og öðru súru eða ísúru bergi bregður fyrir, einkum á svæðinu vestanverðu. í smálögum af fínum sandi má greina móbergseinkenni (palagónítiseringu). Síðasta átakið hvað þessa jökulgarða varðar var athugun í Hjörleifshöfða með aðstoð frænda míns, Guðmundar Guðlaugs- sonar rafvirkjameistara, en hann er þessum slóðum kunnugur (Jón Jónsson 1994). Á höfðanum norðanverðum er hóll úr dökku lausagrjóti. Hann er um 80 m hár og stendur ofan á móbergsmyndun höfðans en er henni alveg óviðkomandi. Efnið í hólnum er mest fremur smágert: steinvölur, möl, sandur og aska. Allstórirsteinareru innan um. Þeir eru yfirleitt með ljósa veðrunarhúð og hafa reynst vera ísúrt berg eða andesít. Margir þessara steina haí'a klofnað vegna frost- veðrunar svo úr hefur orðið bunki af hellum, 127

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.