Náttúrufræðingurinn - 1998, Qupperneq 54

Steindór kynntist snemma hugmyndum
Nordhagens og annarra norskra grasa-
frœðinga, um að plöntur hefðu lifað af
ísöldina á auðum fjallasvœðum í Noregi,
og fékk áhuga á að kanna þau efni hér á
landi. Birti hann um það margar ritgerðir,
fyrst 1937 í Náttúrufrœðingnum, síðar í
Arsriti Rœktunarfélags Norðurlands 1954,
í ritum Vísindafélags Islendinga 1962 og
aftur í Náttúrufrœðingnum 1964. Megin-
rökin sem Steindór notaði til að styðja
svokallaða vetursetukenningu plantna á
Islandi voru byggð á útbreiðslukortum sem
hann gerði af allmörgum tegundum. Þar
kom fram að margar tegundir með
takmarkaða útbreiðslu voru bundnar við
eða tengdust svokölluðum miðsvœðum,
sem að mati Steindórs féllu nokkuð saman
við þau svœði sem jarðfrœðingar töldu
líkur á að hefðu getað staðið upp úr
ísaldarjöklinum.
Síðan meginritgerð Steindórs um þetta
efni var birt (1962) hefur mikið bœst við
þekkingu okkar um útbreiðslu plantna á
Islandi. Nú er Ijóst að fyrir margar afþeim
plöntum sem Steindór notaði sem rök í
kenningu sína eru aðrar nærtækari skýr-
ingar á hinni sérkennilegu útbreiðslu
þeirra en sú að þœr hafi hjarað afísöldina á
svokölluðum miðsvœðum. En það breytir
þó engu um það að enn hefur vetur-
setukenningin hvorki verið endanlega
sönnuð né afsönnuð að því er Island
snertir.
Eitt síðasta framlag Steindórs til gróður-
sögunnar var þegar hann vakti athygli á
merkingu orðsins „heiði“ í landslagi á
Islandi í grein í Arsriti Skógrœktarfélags
Islands árið 1990. Byggist sú hugmynd á
því að heiði hafi merkt skóglaust land á
landnámsöld, þegar mörg nafnanna urðu
til. Þegar hér var komið var Steindór
orðinn of sjóndapur til að geta notað
landabréf og rakið heiðarnöfnin um allt
landið. Því verður það vœntanlega eftir-
manna hans að skoða þessa hugmynd hans
nánar.
ÖNNUR RITSTÖRF
Auk þess beina framlags til grasafrœði-
rannsókna sem þegar hefur verið rakið var
Steindór stórvirkur á tveimur öðrum
sviðum sem náið tengjast náttúrufrœði.
Annars vegar eru þýðingar hans á gömlum
náttúrufræði- og ferðabókum og hins
vegar skrif hans um œvi og stöif annarra
náttúrufrœðinga og ferðafrömuða. Má þar
nefna þýðingu hans á Ferðabók Eggerts
Olafssonar og Bjarna Pálssonar, Ferðabók
Sveins Pálssonar, Ferðabók Olafs Olavius,
dagbœkur Henry Hollands í Islandsferð,
Islandsleiðangrar Stanleys, Niels Horrew-
bow og Daniels Bruun, samtals nokkuð á
þriðja þúsund blaðsíður.
Þegar litið er yfir œvistörf Steindórs
Steindórssonar vekur það einkum athygli
hversu afkastamikill hann hefur verið á
ritvellinum og það á mörgum mismunandi
vígstöðvum. Auk þess sem hér hefur verið
rakið og tengist náttúrufrœðinni ritaði
hann fjölda greina um þjóðlegan og
sögulegan fróðleik, um menn og málefni,
tók saman kennslubækur, ítarlegar lýsing-
ar á landi og leiðum, auk ótal ritdóma og
ritstjórnarleiðara um málefni lands og
þjóðar f Heima er bezt. Fyrir allt þetta hefur
hann fundið tíma í hjáverkum frá tvöföldu
ævistarfi sínu sem grasafrœðingur, kennari
og skólastjóri í 42 ár. Svo virðist sem
Steindór hafi haft þann hœfileika að geta
ritað viðstöðulítið beint af penna fram, án
þess að þurfa að breyta eða lagfœra mikið
eftir á það sem einu sinni var komið á blað.
Kann það að skýra að hluta hin miklu
afköst hans, en einnig það hversu ötull
hann var og nýtinn á tímann.
Hörður Kristinsson.
132