Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1995, Blaðsíða 8

Náttúrufræðingurinn - 1995, Blaðsíða 8
4. mynd. Arekstur brots úr halastjömunni Shoemaker-Levy 9 við Júpíter 22. júlí 1994. Galíleó var þar í „stúkusceti“ og náðifjölda mynda og mœlingum af atburðunum. Hér er það brot W sem skellur á reikistjörnunni. Frá fyrstu að síðustu mynd liðu 7 sekúndur og sést árekstrarsprengingin greinilega. Mynd Geimferðastofnun Bandaríkjanna. massi allra smástirnanna er mun minni en venjulegra reikistjarna (heildarmassi þeirra er líklega um 0,04% af massa jarðar). Nú er talið líklegast að smástirnin séu leifar efnisins sem sólkerfið myndaðist úr, en smástirnabeltið liggur á milli brauta Mars og Júpíters, um tvisvar til þrisvar sinnum lengra frá sólinni en jörðin (sjá 2. mynd). Þar hafa nú verið mæidar brautir um 5000 smástirna en talið er að alls séu þau um 100.000, flest smá. Stærsta smástirnið, Seres (Ceres), er tæplega 1000 km í þver- mál en til samanburðar má nefna að þver- mál jarðar er um 13.000 km. Hraðamunur tveggja smástirna er oft um 5 km/s, sem veldur því að þau ná ekki að safnast saman og mynda reikistjörnu. Árekstrar þeirra í milli eru algengir og geta þau þá hrokkið sundur. Sum brotin geta lent á braut um smástirni (t.d. Idu) en önnur dottið inn á við í sólkerfinu og jafnvel endað sem loft- steinar á jörðinni. 1 júlí 1994 var Galíleó eina mælitækið sem sá beint árekstra halastjörnunnar Shoe- maker-Levy 9 við Júpíter (Gunnlaugur Björnsson 1994). Fengust þá m.a. nákvæm- ar mælingar á árekstrartímum halstjörnu- brotanna við reikistjörnuna, einnig á stærð, hitastigi og líftíma eldsúlnanna sem upp stigu. Þá sást einnig vel er efnið sem þeyttist upp úr gufuhvolfi Júpíters við árekstrana féll aftur niður á hvolfið (4. mynd). Galfleó sendi fjölda mynda og mælinga frá árekstrinum til jarðar, en þó varð að „henda” allmiklu af mæligögnum vegna fjarskiptavandamála. Frá því í desember 1994 hefur Galíleó farið í gegnum nokkra „ryk-storma“ á leið sinni til áfangastaðar. Stormar þessir virð- ast koma frá Júpíter, en þeirra hafði áður orðið vart í mælitækjum um borð í geim- flauginni Odysseifi, sem nú gerir rann- sóknir á sólinni. I ágúst 1995 lenti Galíleó í sterkasta storminum til þessa. Mælitæki sýndu þá árekstra 20.000 agna á dag við flaugina, samanborið við u.þ.b. einn slíkan árekstur á þriggja daga fresti. Allmikið af mælingunum á rykinu hefur þegar verið sent til jarðar og eru þau gögn nú í úrvinnslu. ■ Á LEIÐARENDA Þann 13. júlí síðastliðinn var kannanum sleppt frá Galíleó og hann látinn falla í átt að Júpíter. Skömmu síðar voru hreyflar Galíleós ræstir og brautinni breytt lítillega til að hann næði réttri staðsetningu þann 7. desember 1995. Sex stundum áðuren kann- inn nær „yfirborði“ Júpíters, sem hér er skilgreint sem sú hæð þar sem loftþrýsting- urinn jafngildir einni loftþyngd, verða mælitæki kannans ræst. Um kl. 23 að ís- lenskum tíma þann dag mun kanninn svífa í fallhlíf inn í gufuhvolfið og senda gögn í 6
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.