Náttúrufræðingurinn - 1995, Blaðsíða 78

komist upp á lag með að hita sýnið með
leysigeisla og er svo komið að hægt er að
aldursgreina einstaka kristalla. Þar sem
einungis einn kristall hitnar, en ekki allt
sýnahólfið umhverfis, er gasið hreinna og
því mögulegt að mæla þau fáu 40Ar-atóm
sem myndast hafa með mun minni óvissu
en áður. Einungis ef margir einstakir krist-
allar úr sama lagi gefa sama aldur er hon-
um trúað. En góð mæliaðferð er ekki nóg.
Það verða að vera til sýni sem upphaflega
höfðu sem mest af kalíum og ekki hafa
tapað neinu argoni frá því að jarðlagið
myndaðist.
Sanidínkristallar úr Oskulögum
Steingervingarnir sjálfir eru ónothæfir til
aldursgreiningar og því algjört lykilatriði
að finna jarðlög sem hægt er að aldurs-
greina og hafa ótvíræða afstöðu til stein-
gervinganna. Nú vill svo til að Austur-
Afríka er eldgosasvæði og frá þessum tíma
er talsvert af öskulögum. Og rétt undir
jarðlaginu þar sem Lucy fannst er öskulag.
Það hefur því fallið skömmu fyrir daga
Lucyar. Öskulagið kallast KHT, eða Kada
Hadar Tuff, og má rekja það víða um
nágrennið. Víðast hefur þetta lag veðrast
illa en þó- tókst að finna stað þar sem
nægilegt magn var af ferskum sanidín-
kristöllum í laginu - en það er einmitt
kalíumríkur feldspat. Með því að greina 27
einstaka slíka kristalla fékkst mjög góð
aldurssetning og reyndist Lucy vera um
3,18 miljón ára (± 0,01 miljón).
NíU HUNDRUÐ ÞÚSUND ÁRA FERILL
Fleiri öskulög hafa fundist sem unnt er að
aldursgreina þannig að nú er vitað að Lucy
og nánustu ættingjar hennar, sem saman
hafa fengið tegundarnafnið Australo-
pithecus afarensis, voru við lýði í að
minnsta kosti níu hundruð þúsund ár eða
frá því fyrir 3,9 miljón árum þar til fyrir
3,0 miljón árum. Þeir eru þó ekki elstir
suðurapanna sem fyrr sagði heldur er hinn
nýfundni Australopithecus ramidus 4,4
miljón ára en hann var einmitt aldurssettur
á sama hátt, með samspili öskulaga og
aldursákvörðun margra einstakra sanidín-
kistalla. Er nú fremur en áður gælt við þá
hugmynd að grein mannsins, eða Homo, sé
frá suðuröpum komin. Önnur afbrigði af
suðuröpum, eins og Taung-barnið, voru
svo uppi seinna og þau yngstu sennilega
samtímis elstu //omo-afbrigðunum.
FYRSTU LANDKÖNNUÐIRNIR
Aldurssetning á elstu mannaminjum með
þessari nýju nákvæmni breytir fleiru í
þekkingu okkar á forfeðrunum. Enn hafa
ekki fundist nein merki um suðurapa
annars staðar en í Afrfku en þeir fyrstu af
ættkvíslinni Homo, eða reismaðurinn
Homo erectus, voru meiri ferðamenn og
hafa leifar þeirra fundist í Indónesíu (java-
maðurinn) auk Afrrku. Elstu menjar um
reismann hafa löngum verið taldar í
Afríku og eru menn nú nokkuð sammála
um að þeir séu um 1,8 miljón ára en java-
maðurinn hefur hingað til verið talinn mun
yngri. En Java er líka eldfjallaland og nú
hefur tekist að finna öskulög við þessa
steingervinga og reynast þau með 39Ar/
40Ar-aðferð vera af svipuðum aldri og reis-
menn í Afríku. Sýni hafa verið mæld frá
tveimur stöðum og gaf annað 1,8 en hitt
1,6 miljón ár. Eftirtektarvert er að á meðan
reismaður í Afríku virðist hafa ráðið yfir
steináhöldum þá hafa engin áhöld fundist
á Jövu. Tólin virðast annaðhvort hafa
tapast á ferðalaginu eða einstaklingar úr
ættkvíslinni Homo lagt land undir fót mun
fyrr en áður var talið og forfeður þeirra á
Jövu lagt af stað áður en byrjað var að gera
verkfæri. Hin endurbætta tækni við aldurs-
ákvarðanir á þessu mikilvæga tímabili
mun væntanlega bæta mjög alla umræðu
um það hver var uppi hvenær og samtímis
hverjum og þar sem uppgröftur er nú
hafinn á ný í Austur-Afríku verður varla
langt að bíða nýrra frétta.
PÓSTFANG HÖFUNDAR
Karl Grönvold
Norrænu eldfjallastöðinni
Jarðfræðahúsi við Hringbraut
IS-101 REYKJAVÍK
Netfang: karl@norvol.hi.is
76