Náttúrufræðingurinn - 1995, Blaðsíða 64

geirfuglsgripi og sló Finnur því fram, meir
í gamni en alvöru, að Islendingar ættu
skilið að fá eitthvað af þessum gripum.
Honum til mikillar undrunar var tillögunni
vel tekið, því opinber söfn eru yfirleitt
ákaflega treg að láta af hendi fágæta gripi
sem þessa. Viðskiptum Finns við Harvard-
háskóla lauk á þann veg að Islendingum
var gefinn kostur á að kaupa eitt egg fyrir
8000 kr. (500 dollara) og beinagrind á
2500 kr. (160 dollara) og útvegaði Mennta-
málaráðuneytið fé til kaupanna. Hvort
tveggja var gjafverð, langt neðan við gang-
verð slíkra gripa, og talið bera vitni um
þann hlýhug sem forráðamenn dýrafræði-
safnsins báru til Islendinga. Safnið eignað-
ist eggið á árunum 1931-32 þegar einka-
safn John Thayers rann til þess. Thayer,
sem var kunnur fuglafræðingur á sínum
tíma, hafði keypt eggið á uppboði í Eng-
landi árið 1912, en það hafði verið í eigu
Sir Greville Smythe frá því fyrir 1901.
Saga þess fyrir þann tíma er hins vegar
óljós (Tomkinson og Tomkinson 1966).
■ BEINARANNSÓKNIR
Eitt og annað hefur verið ritað um geirfugl
á íslandi og eru til um hann ekki færri en
60-70 greinar, bókakaflar og aðrar rit-
smíðar, að dagblaðagreinum undanskild-.
um. Þótt geirfuglinn sé löngu útdauður er
hugsanlegt að enn megi bæta upplýsingum
við sögu hans. Þannig má velta fyrir sér
hvort útbreiðsla geirfuglsins hafi í raun
verið önnur en við þekkjum og hvort
stofninn hafi ekki verið langtum stærri en
áður er getið.
Saga Or öskuhaugum
Rannsóknir á gömlum öskuhaugum eru
líklegastar til að skila viðbótarþekkingu
um lifnaðarhætti geirfuglsins, s.s. um
útbreiðslu hans á fyrri öldum. Fornleifa-
rannsóknir hafa farið fram víða um land en
hingað til hafa geirfuglsbein eingöngu
fundist í Hánni (Rofunum) á Heimaey í
Vestmannaeyjum (varðveitt á Náttúru-
fræðistofnun íslands) og við lýðveldisupp-
gröftinn í Tjarnargötu 4 í Reykjavík árið
1944. Úr seinni uppgreftrinum eru varð-
veitt 76 bein á Náttúrufræðistofnun ís-
lands (sbr. Matthías Þórðarson 1944 og
Þorkel Grímsson 1974) en þrjú eru á
Dýrafræðisafninu í Kaupmannahöfn (sbr.
Meldgaard 1988). Geirfuglsbein hafa enn-
fremur fundist á tveimur stöðum á Suður-
nesjum, í Kirkjuvogi í Höfnum og á Býjar-
skerjum við Sandgerði (Newton 1861), en
ekki er vitað hvar þau bein eru nú niður-
komin.
Geirfuglsbein sem fundist hafa til þessa
endurspegla að mestu sömu útbreiðslu og
þekkt vörp. Útbreiðsla geirfugls við fsland
eins og við þekkjum hana er í samræmi við
kenningu Bengtsons (1984) um áhrif
kólnandi veðurfars á geirfuglastofninn í
heiminum. Vera kann að Litla ísöldin sem
svo er nefnd og hófst á 12.-13. öld en stóð
fram á 20. öld (Ogilvie 1984) hafi haldið
stofninum niðri og takmarkað hann við
hlýjasta hluta landsins.
Geirfugl hefur líkast til verið algengari
við upphaf íslandsbyggðar þegar veðurfar
var mildara. Ef svo er mætti enn finna
geirfuglsbein í öskuhaugum í námunda við
ókunna varpstaði. Til dæmis er ekki ólík-
legt að geirfuglar hafi orpið á skerjunum á
Breiðafirði en þeir hafa varla haldist þar
lengi eftir að eyjamar byggðust. Geir-
fuglsbein eiga eflaust eftir að finnast neðst
í mörgum þeirra gömlu öskuhauga sem eru
víða í eyjunum þegar þeir verða skoðaðir
skipulega. Astæða þess að geirfuglsbein
hafa ekki fundist víðar á landinu er ef til
vill sú að tiltölulega fáir staðir hafa verið
rannsakaðir, og enn færri þeirra eru við
sjávarsíðuna. Einnig eru rannsakaðar
leifar sjaldnast nógu gamlar, þ.e. frá því
fyrir 1200. Sums staðar er jarðvegur líka
þannig að bein og aðrar lífrænar leifar
varðveitast illa.
Þegar fram í sækir eiga rannsóknir á
fornum öskuhaugum eflaust eftir að skila
frekari vitneskju um líf geirfuglsins hér
við land. Islendingar hafa ekki haft á að
skipa sérfræðingum til að rannsaka bein úr
villtum dýrum eða aðrar dýraleifar sem
upp hafa komið við fornleifarannsóknir.
62