Náttúrufræðingurinn - 1995, Síða 100

8
7
J2 6
o
o
O 5
I
ro 4
| 3
2
1
0
r = -0,48
p<0,01
•• i
••
10
15
Hæö gróöurs (cm) - Height of vegetation
(cm)
14. mynd. Meðalhæð gróðurs og fjöldi rjúpna á
talningastöðvum t Suður-Þingeyjarsýslu maí 1993. —
Average height of vegetation and the number of Rock
Ptarmigan cocks on count point sites in NE-lceland
1993.
höfðu stærstu flagskellurnar voru þéllbýlu
rjúpnamóarnir úti á Tjörnesi (14. mynd).
Samband vorvanhalda og þéttleika rjúpna
var meira í samræmi við hugmyndir
Bergeruds, þótt niðurstöður fylgnigrein-
ingar hafi ekki verið marktækar (15.
mynd).
Jenkins og félagar (1967) ályktuðu út frá
rannsóknum á lyngrjúpum (Lagopus
lagopus) að það væri fæðan sem skipti öllu
máli í sambandi við varpþéttleika. Fugl-
arnir eru kræsnir á æti og þótt mikið sé af
helstu fæðuplöntum þeirra í kringum þá
eru það aðeins ákveðnir hlutar plöntunnar
sem eru étnir og annað ekki snert (Miller
o.fl. 1970). Fæðuhættir rjúpunnar eru gott
dæmi um slíkt val (Arnþór Garðarsson og
Robert Moss 1970). Samkvæmt hugmynd-
um Jenkins og félaga (1967) eru þeir kven-
fuglar sem byggja „góða“ móa, þar sem
nóg er af heppilegu æti, betur undir varpið
búnir en kvenfuglar sem byggja lélegri
móa; þeir verpa fleiri og stærri eggjum og
afkoma unga þeirra er betri. Fleiri ungar
komast upp í „góðu“ móunum og fleiri
lyngrjúpur koma því til baka að ári
samanborið við „lélegu“ móana. 1 Skot-
landi hafa verið gerðar tilraunir
með að bera á lyngheiðar og
örva þannig vöxt beitilyngsins,
aðalfæðu lyngrjúpunnar, sem
aftur hefur leitt til þess að
þéttleiki þeirra hefur aukist
(Miller o.fl. 1970). Sama hefur
gerst þegar menn hafa brennt
beitilyngsmóana; gróskumikill
vöxtur og endurnýjun í kjölfar
bruna hefur leitt til meiri
þéttleika (Miller o.fl. 1966).
Menn hafa skýrt þetta þannig
að gnótt af nýjum næringarrík-
um sprotum bæti afkomu fugl-
anna sem síðan leiði til hærri
þéttleika. Séu það slíkir þættir
sem skipta ináli á Norðaust-
urlandi er líklegt að framleiðsla
á þessum eftirsóttu plöntu-
hlutum sé ekki í réttu hlutfalli
við þekju jurtanna eins og við
mælum hana á vettvangi.
Annar þáttur sem mögulega skiptir máli
er fæða og fæðuhættir rjúpuunganna, en
eins og áður hel'ur komið fram eru þeir
háðir dýraprótíni fyrstu vikurnar og full-
nægja þeirri þörf með skordýraáti, eins og
margar aðrar tegundir hænsnfugla. Lyng-
rjúpuhænan ferðast oft langar leiðir með
unga sína til að leita uppi staði með
auðugu skordýralífi og þær sækja mest í
votlendisjaðra (Hudson 1986). Arnþór
Garðarsson (1971) hefur lýst samskonar
ferðalögum íslenskra rjúpna. Hjá akur-
hænum (Perdix perdix) og lyngrjúpum
hefur komið í ljós að þar sem lítið er um
skordýr ferðast fjölskyldurnar langar vega-
lengdir í fæðuleit og afföll á ungum eru
meiri en hjá þeim fjölskyldum sem hafa
nóg af skordýrum og ferðast stull (Rands
1986, Erikstad 1985). Ég hef ekki mælt
lengd mýrajaðra við talningastöðvarnar en
við fyrstu sýn virðast mér móar á Tjörnesi
vera raklendari og eins eru mýrar þar
stærri hluti af landinu en sunnar í heið-
unum. Athuganir frá Islandi hafa sýnt að
meðalfjöldi rjúpuunga á kvenfugl er mjög
stöðugur, um 8 ungar að jafnaði (Arnþór
Garðarsson 1987, Ólafur K. Nielsen
98