Náttúrufræðingurinn - 1980, Qupperneq 11

birkitré hafa verið stráfelld á þessum
slóðum, ekki samt að rótum, heldur hefur
stofninn verið bútaður allt að mannhæð
frá jörðu, svo að svæðið er yfir að líta sem
væri það krökkt af vofum eða náhvítum,
staurbeinum draugum, er hestar mínir
voru í fyrstu dauðhræddir við og ramm-
fælnir. Skógarhöggsmennirnir hafa ekki
nennt að hafa fyrir því né viljað leggja
það á sig að höggva hin stóru tré að rót-
um en með því hafa þeir banað fjöl-
mörgum rótarteinungum . . .
Fyrstu tilraunir til skóg-
og trjárœktar
Skógrækt var næsta óþekkt hugtak
hér á landi framan af öldum, en það
mun hafa verið Páll lögmaður Vídalín
sem fyrstur varð til þess að hvetja til
viðhalds skóga og ræðir það í riti sínu
„Um viðreisn Islands" árið 1699 en
Skúli Magnússon landfógeti hóf fyrstu
tilraunir hér með trjárækt um miðja 18.
öld. Hann skrifaði leiðbeiningar um
skógrækt í rit Lærdómslistafélagsins
árið 1786. Ritgerðin hét „Um trévöxt á
Islandi" og hefst á þessum orðum:
Þegar neyðin hafði loksins þrýst fs-
landi til að hugsa eitthvað til sjálfs sín,
fóru menn strax að tala um viðar og
timburekluna, hver næst og ásamt með
fólksfæðinni er einn hinn stærsti og
þyngsti skortur þessa lands . . . Þá var
spurt hvort greni og furuskógar gætu eigi
tekið gróðri og rækt á íslandi eins og i
Noregi. Til að reyna þetta fengu menn
1752 forskrift frá Kóngsbergi og líka svo
annað fræ seinna nokkrum sinnum frá
Noregi. En sökum þess forskrift þessi var
mjög svo ófullkomin, fræið ekki rétt
meðfarið, og tilraunin jafnan öfugt gjörð
í ótilhlýðilega jörðu, hefur við það svo
lítið sem ekkert áunnist.
Aðra heimild um tilraunir til rækt-
unar grenis og furu hérlendis er að finna
í pésa útgefnum í Hrappsey árið 1779
eftir Magnús Ketilsson sýslumann í
Búðardal. Frásögn hans af þessari til-
raun ber natni hans og trú slíkt vitni að
menn hljóta að hrærast:
Fyrir því ég nú af eigin reynslu veit að
bæði fura og greni getur vaxið hér hjá
oss, svo hefði ég átt að setja það með jreim
fyrstu, en þar menn hingað til hafa efað
að slíkur trjáviður gæti hjá oss timgast,
jjar allar þær tilraunir sem þar með cru
gerðar hafa mislukkast, þá hefi ég þar
fyrir sett furu og greni seinast, svo sem
óvissa ávexti.
Mér eru þessir ávextir [ró alls ekki
óvissir. Fyrir 4 árum, nefnilega árið 1773,
fékk ég tvo grenitoppa hjá hans hável-
borinheitum herra stiftamtmanni
Thodal. Þar í fann ég nokkra kjarna,
hverjum ég þó ekki sáði í kálgarði mínum
eður í dýrkaða og rudda jörð, heldur
uppi í milli nokkurra hárra kletta i
brennandi móa og móti sólunni . . .
Þennan stað uppi á milli klettanna valdi
ég þar fyrir, að hann var nokkuð afsíðis
og frá öllum yfirgangi. Af þeim fáu
kjörnum sem ég sáði, uppkomu einasta
tveir teinar, sem uxu mikið lítið jrað
fyrsta sumar. Um veturinn eftir missti ég
jaann annan, af því að hlákuvatnið hafði
skolað burt jörðinni frá rótinni. Hinn
mátti betur en var jjó nær yfirkominn
um sumarið. Ég vissi ei af hverju, fyrr en
ég fór að ihuga, að þar sem þessi planta
vex í skógunum og fyrir utan alla konst,
þar vex hún í skugga og þá hún fékk
hann hjá mér, tímgast hún betur, [jó
mikið lítið og langsamt fyrr en nú í ár.
Það er að sönnu líklegt að þessi ávöxtur,
eins og flestir aðrir, tímgist í fyrstunni
seinlega, en jörðin hvar þessi planta stóð
var og mikiö mögur. Eg hefi og hugsað að
flytja hana annarsstaðar, en mér hefur
jrótt of vænt um hana til þess að ég þyrði
að voga og vor stiftamtmaður hefur ráðið
mér til að Iáta hana standa kjurra. Nú í
vor var, gróf ég kringum hana rennu, og
lét [oar I nokkuð af gamalli kúamykju og
svo hefi ég stundum vatnað henni, og
hefur hún nú i tvo mánuði, nefnilega
majo og julio, vaxið meira en á heilu
sumri áður.
5