Náttúrufræðingurinn - 1980, Blaðsíða 71

Bréf til
Náttúrufræðingsins
Nefið á lundanum er hreinasta listaverk
Með þessari yfirskrift er ekki fyrst og
fremst átt við það hve lögun þess er óvenju
tilkomumikil og litaskiptin aðdáunarverð.
Hvort tveggja hefur án efa orðið til þess hve
margir hafa valið honum veglegt nafn, eins
og t. d. prófastur. Vera má, að kápan hans
svarta og skjallahvíta hafi einnig vakið at-
hygli og minnt á klæðaburð betri borgar-
anna, sem löngum er litið til með lotningu
og aðdáun. Það er heldur ekki ofsögum af
því sagt hve lundinn ber sig vel, þegar hann
stendur, beinn í baki og starir út í bláinn,
eins og stjörnufræðingarnir, þótt hann velji
fremur þann tímann, er sólin skín. Það
mætti líka segja mér, að hann væri þess
fullviss að enginn annar fugl í veröldinni geti
státað af eins stæðilegu nefi og þar á ofan
með eins frábærlega fögrum og vel völdum
litum. Það væri heldur engin goðgá að ætla,
að hann teldi sig hér um bil öruggan með
heiðursvcrðlaunin, ef stofnað væri til feg-
urðarsamkeppni á meðal fuglanna. Um slík
verðlaun var þó ekki ætlun mín að eyða
orðum, heldur var það áform nritt, að lýsa
undrun minni og aðdáun á þessu veiðitæki
hans, sem ég hygg að eigi fáa sína líka I
öllum heiminum. Og þá er komið að því að
reyna að færa rök að þessum orðum mínum.
I Náttúrufræðingnum 44. árg., 1974, bls.
99—100, fór ég fram á að fá það upplýst
hvernig lundinn fer að gónra mörg síli i nefið
og koma með þau úr kafinu, til að færa
ungunum. Eg var og er þess fullviss, að engir
væru líklegri til að svala þeirri forvitni minni
en þeir, er veitt hafa fæðuháttum lundans
eftirtekt. En bráð er barnslundin og einnig
hjá öldruðum mönnum. A síðast liðnu sumri
fór ég þvi á stúfana og spurði nokkra menn,
sem háfað höfðu lunda og jafnvel svo þús-
undum skipti á einu sumri, og fékk hjá þeim
margvíslegar upplýsingar og allar sam-
hljóða, í meginatriðum. Sllkum heimildum
frá sjónarvottum verður ekki á móti mælt.
En hvernig lundinn fór að raða t. d. níu
trönusílum á milli skoltanna og bæta því
tiunda við, án þess að missa neitt af hinum,
var stóra gátan, sem ekki hefur verið ráðin
svo viðunandi sé. Eg bað þvi einn vin minn
að góma jirjá lunda, sem örugglega væru
komnir til ára sinna. Það gerði liann við
fyrsta tækifæri. Ætlun min var að láta
athuga nef þeirra rækilega og einnig tungur,
þvi það gat ég ekki sjálfur, vegna sjóndepru.
Eg fékk því aðstoð annarra augna og eig-
endur þeirra voru líka ákaflega spenntir að
reyna að ráða þessa gátu, enda sjálfir
áhugamcnn við alla náttúruskoðun. Eftir
mikið rýn, með stækkunarglerjum, margar
vangaveltur og mörg orðaskipti, var niður-
staðan þessi:
Innan á efri skoltinum eru margir sam-
liggjandi gaddar, sent allir hallast inn. Þeir
virðast stærstir við munnvikin, en hverfa svo
alveg þegar nálgast nefbroddinn. Svipaöa
gadda er ekki að finna innan á neðra skolti.
Á tungunni efst eru aftur á móti margir stifir
hornkenndir broddar, sem allir vita í átt að
kokinu. Lögun tungunnar og bygging virðist
líka benda til þess, að hún sé miðstöðin í
þessu merkilega og aðdáunarverða veiði-
tæki. Það er ekkert vafamál, að hún er liöug
og sveigjanleg og ótrúlega sterk, þegar á
reynir. Ystu brúnir hennar eru hornkenndar
og hún fellur eins vel að efri góm og verða
Náttúrufræðingurinn, 50 (1), 1980
65
5