Náttúrufræðingurinn - 1981, Blaðsíða 36

þessi liggur frá SA til NV um miðbik
Kyrrahafsins, og hafði hann verið virkur
á Miðlífsöld. Þar hefðu eldfjöll semsagt
myndast við sjávaryfirborð efst á
hryggnum, en síðan hefði öldugangur
rofið af þeim toppinn, og loks hefðu þau
borist niður hlíðar hryggjarins með
botnskriði sitjandi á hafsbotnsflekan-
um, niður á fáeinna km dýpi. Þarna var
ýjað að því, að hafsbotninn sjálfur
hreyfðist, en landrekskenning Wegeners
gerði ráð fyrir því, að meginlöndin
hefðu færst yfir hafsbotnana.
Við Darwin-hrygginn hagar svo til,
að norðan hans eru áðurnefnd neðan-
sjávarfjöll, guyots, en sunnan hans
standa hávaxin kóralrif ofan á fjöllun-
um, og teygja sig upp að sjávaryfirborði.
2. mynd. Upphafsmaður botnskriðskenn-
ingarinnar, Harry Hammond Hess. (Or
Cox, 1973, birt með leyfi W.H. Freeman and
Company).
Það eru hinar pálmavöxnu kóraleyjar,
sem örvað hafa ímyndunarafl margra.
Kóraldýr geta ekki lifað nema í efstu 10
m sævarins, eða svo, en í Kyrrahafinu
eru iðulega hundruð metra niður á
sökkul þeirra. Þessu hafði Charles Dar-
win veitt athygli á sínum tíma og skýrt
þannig, að kórallarnir hefðu myndast
fyrst sem hringrif kringum eldfjallaeyj-
ar, sem síðan hefðu sokkið en rifin fylgt
yfirborðinu. Með aukinni jarðfræði-
þekkingu þótti óskiljanlegt hvers vegna
eyjarnar ættu að sökkva, og því kom
Daly (1910) fram með þá hugmynd að
sjávarstöðulækkun á ísöld hefði grynnt
svo á þessum neðansjávarfjöllum, að
kórallar hefðu náð þar fótfestu, en síðan
fylgt sjávarstöðuhækkun eftir joegar ísa
leysti í ísaldarlok, og byggt Jiiannig upp
sín hávöxnu rif. Botnskriðskenningin
staðfesti jtannig hugmynd Darwins, en
skýrði um leið hvers vegna eldfjallaeyjar
sökkva djúpt undir yfirborð sjávar.
Allt frá þeim tíma, milli 1870 og
1880, er breska hafrannsóknaskipið
Challenger, og hið bandaríska Tuscar-
ora, sigldu um höfin og könnuðu hafs-
botninn, höfðu menn dágóða hugmynd
um landslagið þar. En það var ekki fyrr
en á 6. áratugnum, jægar verulegt líf var
hlaupið í slíkar rannsóknir með mörg-
um þjóðum, að heim var færður sann-
inn um heims-sprungukerfið, sem liggur
um jörð alla, og um brotabeltin, sem eru
mikilvægur hluti Joess kerfis. Mið-
Atlantshafshrygginn munu menn hafa
uppgötvað um 1860 — hann var sagður
liggja frá Islandi til Azoreyja, en nú kom
í ljós, að hann liggur suður allt Atlants-
haf, klofnar þar og liggur annars vegar
suður fyrir Afríku og inn á Indlandshaf,
en hins vegar suður fyrir Ameríku til
Kyrrahafs. Sömuleiðis var Austur-
30