Náttúrufræðingurinn - 1981, Blaðsíða 33

Sigurður Steinþórsson:
Alfred Wegener — Aldarminning
II. Arfleifð Wegeners*
I grein sinni hér á undan sagði
Sigurður Þórarinsson jarðfræðingur frá
Alfred Wegener og landrekskenningu
hans, en á síðastliðnu hausti voru 100 ár
liðin frá fæðingu Wegeners, og 50 ár frá
því hann varð úti á Grænlandsjökli. Var
þar komið sögu hjá Sigurði, að banda-
rískir jarðfræðingar höfðu kveðið kenn-
inguna niður árið 1926, þótt annars
staðar aðhylltust hana ýmsir, þ.á.m.
fjölmargir jarðvísindamenn á Suður-
hveli, svo og ýmsir jarðfræðingar sem
fengust við rannsóknir á íslandi.
I bók Óskars Niemczyk um íslenska
sprungukerfið, sem út kom i Stuttgart
árið 1943, og fjallar um niðurstöður
rannsóknaleiðangurs hans til íslands
1938, hafði einn leiðangursmanna,
kerdinand Bernauer, sett fram líkan af
■slenska gosbeltinu, sem var nijög í anda
nutíma hugmynda. En tími „nýju jarð-
fræðinnar“ svonefndu var ekki upp
runninn, og enn áttu 30 ár eftir að líða
þar til jarðvísindin tóku sitt heljarstökk
afram. Um hina nýju kenningu, sem
* Hádegiserindi, flutt i ríkisútvarpið
sunnudaginn 8. febrúar 1981.
ýmist er nefnd botnskriðs- eða fleka-
kenningin, fjallar þetta síðara afmælis-
og ártíðarerindi Alfreds Wegener.
Það var einkurn tvennt, sem varð
landrekskenningu Wegeners að falli um
skeið. Annars vegar reiknuðu menn út,
að þeir kraftar, sem Wegener lét sér
detta í hug að yllu landreki, væru alltof
veikir, og gersamlega ófærir um að
flytja löndin, en aðrar hugmyndir um
hreyfiafl fengu ekki hljómgrunn að
sinni. Hins vegar, og það reið bagga-
muninn að öllum líkindum, var sú
jarðfræðilega og jarðeðlisfræðilega
þekking, sem menn höfðu yfir að ráða
fyrir stríð, allsendis ófullnægjandi til að
segja af eða á um þessi mál. Enda var
það fyrst og fremst fyrir nýja og endur-
bætta mælitækni, og þar af leiðandi ný
gögn, að jarövísindamenn föðmuðu að
lokum flekakenninguna á 7. áratugn-
um.
Þegar botnskriðskenningin sló í gegn
á einni nóttu, ef svo má að orði kveða,
með greinum þeirra Harry Hess (1962),
og Vine og Matthews (1963), má segja,
að tíminn hafi verið fullkomnaður, og
aðeins tilviljun réði hver úr hópi manna
Náttúrufræðingurinn, 51 (1—2), bls. 27 — 46, 1981
27