Náttúrufræðingurinn - 1981, Blaðsíða 40

fræði, og sneri sér að leiklist, en það er
önnur saga.
Raunar var það Fransmaðurinn
Brunhes, sem fyrstur veitti öfugt-segul-
mögnuðum sýnishornum athygli. Það
var 1906, og árið 1926 hafði landi hans
Mercanton komist að þeirri niðurstöðu,
að segulsviðið hefði verið öfugt á Mið-
lífsöld og Tertíer. Nú heita segulskeiðin
tvö hin síðustu Brunhes og Matuyama.
Þessum rannsóknum var ekki haldið
áfram að ráði fyrr en 20 árum síðar,
þegar Hollendingurinn Hospers kom
hingað til lands og mældi 650 sýni af
hvers konar bergi víðs vegar að af land-
inu. Hann komst að þeirri niðurstöðu,
að ekki einasta væru sýni frá fyrri hluta
ísaldar öfugt segulmögnuð, heldur
skiptust hraunlögin í tertíera staflanum
í syrpur, með um 25 hraunlögum i
hverri að meðaltali, sem væru til skiptis
öfugt og rétt segulmagnaðar. Hospers
þótti að sjálfsögðu líklegast, að segul-
sviðið hefði snúist við mörgum sinnum i
sögu jarðarinnar, og stakk upp á því, að
þessa segulmælingatækni mætti nota til
að tengja jafnaldra hraunlög og syrpur á
eldgosasvæðum — þessi aðferð er raun-
ar undirstöðuaðferð við jarðfræðikortun
hér á landi í seinni tíð. En samt var það
ekki alveg sjálfgefið, að minnsta kosti
fyrst í stað, að segulskipti hefðu valdið
hinni öfugu segulmögnun, því Japani
að nafni Uyeda sýndi fram á það með
tilraunum á rannsóknastofu, að sum
sýni segulmagnast öfugt við segulsviðið,
og sömuleiðis, að efnahvörf i bergi geta
valdið segulsnúningi í berginu sjálfu.
Um þetta deildu menn um hrið, en
jafnskjótt og i ljós kom, að sömu segul-
skiptasögu mátti lesa úr bergstöflum
mismunandi landa og álfa varð ljóst, að
ekki var um annað að ræða en taka
þeirri skýringu, að segulsviðið snérist við
með óreglulegu millibili.
Hér á landi héldu þeir Þorbjörn
Sigurgeirsson og Trausti Einarsson
mælingum og segul-kortun Hospers
áfram, og unnu mikið starf á þvi sviði.
En nú reyndu menn sem ákafast að
ákvarða með sem mestri nákvæmni
aldur síðustu segulskipta. Það tókst eftir
1956, er endurbættur massagreinir var
smíðaður við Kaliforníuháskóla, sem
gerði kleift að mæla lofttegundina ar-
gon í bergsýnum með nægilegri ná-
kvæmni. Aldursgreiningaraðferð þessi
byggist á því, að hluti kalíums i berginu
er geislavirkur, sn.K40, og breytist í Ar40
með tímanum. Þessi aðferð hafði dugað
vel til að greina sýnishorn af mjög
gömlu bergi, sem langan tíma hafði
fengið til að byggja upp Ar-innihald
sitt, en menn höfðu ekki ráðið við sýni,
sem yngri voru en 10 milljón ára eða
svo. A hinn bóginn dugar geislakolsað-
ferðin ekki til að aldursgreina nema
mjög ung sýni, upp að 40.000 árum eða
þar um bil, þannig að ekki var unnt að
aldursgreina sýnishorn frá isöld með
neinni nákvæmni. En nú hófst mikið
aldursgreiningatímabil, þar sem tveir
hópar vísindamanna, í Berkeley í
Bandaríkjunum og i National Uni-
versity i Ástralíu, kepptust um að full-
komna segultímatalið svonefnda. Nú
telja menn, að undanfarnar ármilljónir
hafi að meðaltali orðið um 5 um-
skautanir á hverjum milljón árum, og
síðast hafi segulsviðið snúist fyrir u. þ. b.
700 þúsund árum.
Áður en lengra er haldið, er rétt að
segja fáein orð um það, hvað valdi jarð-
segulsviðinu. Við þetta hafa eðlisfræð-
ingar og stærðfræðingar fengist, og
menn telja nú, að jarðkjarninn, sent í
34