Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1981, Blaðsíða 102

Náttúrufræðingurinn - 1981, Blaðsíða 102
Ritfregnir Guðmundur Kjartansson: KOLD OG VÖTN, greinar um jarðfræöilegt efni, 223 bls. Bókaútgáfa Menningarsjóðs, Reykjavík 1980 Bókaútgáfa Menningarsjóðs hefursent frá sér bók með ofangreindu heiti, en hún er safn ritgerða, alls 13, eftir Guðmund Kjart- ansson, jarðfræðing, en hann lést 7. apríl 1974. Hver sá er áhuga hefur á íslenskri jarðfræði hlýtur að fagna því að þarna hafa verið færðar saman í eina bók gagnmerkar ritgerðir hins ágæta vísindamanns, sem bæði var glöggskyggn og gerhugull. Greinar þessar hafa að vísu áður verið birtar á prenti, en svo langt er nú um liðiö að ég ætla að margar þeirra séu sumum hinna yngri jarð- visindamanna lítt kunnar. Bókin hefst á ritgerðum Guðmundar um Heklu og Hekluhraun ásamt grein um Hcklugosið 1947. En Guðmundur var raun- ar fyrstur til þess, og þá á námsárum, að hefja skipulagðar rannsóknir á Heklusvæð- inu öllu og þar með á vissan hátt sögu þessa eldfjalls. Þáttur hans í rannsóknum gossins 1947—48 hefði gjarnan mátt vera meiri. Næst er svo ritgerð, sem fjallar um minjar jökla frá síðasta skeiði ísaldar á Suðurlands- undirlengi. Þar setur Guðmundur fram í ljósu máli og myndum, því hann var ágætis teiknari, kenningu um hörfun síðustu ísald- arjökla á þessu svæði. Þær rannsóknir eru sá grundvöllur, sem síðari tíma athuganir víða um land að verulegu leyti hvíla á. Næsta ritgerð fjallar um íslensk vatnsföll og er, það ég best veit, ein hin fyrsta sinnar tegundar á íslensku að þv! leyti sem hún fjallar um skil- greiningu mismunandi tegunda vatnsfalla. Hefur þeirri skilgreiningu að mestu leyti verið fylgt síðan. Vel væri ef þessi grein yrði tekin upp í kennslubækur. Þeim mundi þá smám saman fækka, sem ekki kunna á því skil hvað kaldavermsl er, en furðu oft rekst maður á harla furðulegar — á fínna máli sagt frumlegar — hugmyndir um það fyrir- bæri. Ritgerðin um lokaskeiö isaldar fær eðlilegt framhald í grein um jökulrákir og síðar i ritgerðinni: „Isaldarlok og eldfjöll á Kili“ en segja má að upp úr þvi spretti eitt merkasta framlag Guðmundar til islenskrar jarðfræði, stapakenningin. Að visu var hún alllöngu áður fullmótuð i huga Guðmundar en fékk trausta stoð í þessum rannsóknum hans og loks var hann svo heppinn að fá að lifa það að náttúran sjálf færði honum sannanirnar i Surtseyjargosinu. Niðurröðun þessara kafla bókarinnar er vel af hendi leyst. Þeir falla eðlilega hver að öðrum og sýna þróunarferil rannsókna Guð- mundar og um leið hversu markvisst hann vann. Náttúrulýsingar hans eu frábærlega glöggar og nákvæmar. Málið er kristaltært, hnitmiðað og laust við alla tilgerrð og mærð. Við lestur þessara ritgerða hefur maður á tilfinningunni að Guðmundur hafi aldrei jrurft aö leita að orðum, jrau hafi sprottið fram af sjálfu sér vegna lifandi tengsla við efnið. Af heilum hug skal mælt með lestri þess- arar bókar hverjum jreim íslendingi er um jarðfræði ritar á móðurmálinu — og mættu þcir raunar fleiri vera — úr þeim hópi, sem nú er orðinn býsna stór. Það er ósk og von jress er þetta ritar að bók þessi verði mikið lesin, og ekkert bókasafn á landinu ætti án hennar að vera. Jón Jónsson Náttúrufræðingurinn, 51 (1—2), bls. 96, 1981 96
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.