Náttúrufræðingurinn - 1981, Blaðsíða 35

af sívaxandi sérhæfingu: Hver hópur
fræðimanna ræktaði sinn garð af natni
og síaukinni kunnáttu. Steingervinga-
fræðingar röktu þróun tegundanna,
jarðskjálftafræðingar réðu í innri gerð
jarðar og eðli og orsakir jarðskjálfta;
jarðsegulfræðingar mældu segulsvið
jarðar, segulstorma og fornsegulmagn i
bergi. Jarðfræðingar skráðu sögu
jarðarinnar, þar sem lönd höfðu risið og
hnigið í sæ, fellingafjöll myndast og
rofist niður, höf opnast og fyllst af seti,
jarðeldar brunnið og kulnað út. En
jaessir hópar áttu æ minna sameiginlegt,
og einangruðust sífellt meir hver í sinni
sergrein, Jdví heildarmyndina vantaði,
jtann ramma, sem vefurinn skyldi
strengdur á.
Hugarfar flestra einkenndist allt fram
a 7. áratuginn af furðulegu forvitnisleysi
um hin æðri rök. Svo ég rifji upp
endurminningar frá námsárum minum
1 Bretlandi í upphafi þess áratugar, þá
vissu menn t. d., að jafnaldra sandsteinn
1 Skotlandi, Noregi og A-Grænlandi
hafði borist utan af hafi, þar sem þó var
ekkert land að finna, sem slíkt berg gæti
gefið af sér; og menn vissu, að í 400
milljón ára gömlum jarðlögum Silúr og
Hevon tímans voru sömu steingerving-
ar í Skotlandi og N-Ameriku, en allt
aðrir i samtima-jarðlögum í Wales og
Englandi. Það var auðvitað þetta, og
margt annað þessu líkt, sem Wegener
hafði leitast við að skýra með landreks-
kenningu sinni, en nú litu menn á hana
nánast sem hjáfræði, líkt og spíritisma
eða pýramíðavisindi.
Það höfðu verið jarðrð/wfræðingar fyrst
og fremst, sem kváðu landrekskenning-
una niður, en nú var það aftur einkum
fyrir tilstilli jarðeðlisfræðilegra mælinga
sem hún var endurreist i nýrri mynd.
Þessar mælingar voru einkum ferns
konar: I fyrsta lagi var hafsbotninn kort-
lagður með bergmálsmælingum, þar
sem kerfi miðhafshryggja, jarðtroga og
neðansjávarfjalla kom í ljós. I öðru lagi
var segulsviðið yfir hafsbotninum mælt.
1 þriðja lagi leiddu fornsegulmælingar í
ljós, að landrek hafði átt sér stað, þrátt
fyrir allt, og að segulsvið jarðar hafði
snúist við eða umpólast margsinnis. A
miðjug 6. áratugnum tókst að timasetja
hinar síðustu umskautanir jarðsegul-
sviðsins, aftur að þrem milljónum ára,
með K/Ar aldursákvörðunum og í fjórða
lagi voru upptök jarðskjálfta staðsett af
mikilli nákvæmni með neti skjálfta-
mæla, sem m. a. var sett upp til þess að
fylgjast með kjarnorkusprengingum
neðanjarðar.
Ég mun nú rekja í stórum dráttum
þessar rannsóknir, sem leiddu að lokum
til nýrrar heimsmyndar jarðfræðinnar,
en lýsa siðan helstu þáttum hennar.
LANDSLAG A HAFSBOTNI
Ef hægt er að kenna nýju jarðfræðina
við einhvern einn mann, þá er sá Harry
Hess, prófessor í jarðfræði við háskólann
i Princeton. Á striðsárunum var hann
aðmíráll í sjóhernum, og sigldi skipi sínu
„Cape Johnson“ um Kyrrahafið i leit að
kafbátum. En Hess fann sitthvað fleira
en kafbáta, nefnilega neðansjávarfjöll
með flötum toppi, líkust fjallinu
Herðubreið, sem hann nefndi ,,guyots“.
Hann taldi þessi fjöll vera útkulnuð
eldfjöll, sem fyrrum hefðu verið við
sjávaryfirborð, og þá rofist hinn flati
toppur, en síðan heföu þau sokkið í sæ.
Eldfjöllin taldi hann hafa myndast efst
á hrygg, sem nú er útkulnaður, og
nefndur Darwin-hryggur. Hryggur
29