Náttúrufræðingurinn - 1984, Qupperneq 17

Reynivallaháls, Dalsfjall og gjóta við
Mývatn. I handriti Torfa Bjarnasonar
(1897) segir einnig að hrútaber vaxi
víða innan um skóg og líka í urðum og
hraunum.
Af ýmsum ritgerðum um tiltekin
svæði eða landshluta frá árunum um
og fyrir síðustu aldamót, t. d. greinum
Stefáns Stefánssonar (1895) og Helga
Jónssonar (1896, 1899 og 1905), kem-
ur greinilega fram að mönnum hefur
þá verið orðið það ljóst, að hrúta-
berjalyng er algengt á láglendi um
land allt, og upplýsingar um staðhætti
þar sem hrútaberin vaxa eru svipaðar
og fram koma í eldri heimildum: í>au
vaxa í kjarri, grasbrekkum, blóma-
brekkum, urðum og hraunum. í öllum
útgáfum Fióru íslands (Stefán Stefáns-
son 1901, 1924 og 1948) segir hins
vegar að þau vaxi „innan um lyng og
skógarkjarr“, og þau séu algeng um
allt land, nema sjaldgæf á miðhá-
lendinu. Áskell Löve (1945, 1970,
1977 og 1981) segir í raun hið sama um
vaxtarstaði, nema hvað hann breytir
orðaröðinni og segir hrútaberjalyngið
vaxa „innan um kjarr og lyng“ um
land allt og undanskilur ekki hálendið.
í bók sinni „Gróður á íslandi" telur
Steindór Steindórsson (1964) hrúta-
berjalyng meðal þeirra tegunda sem
einkenni bæði grasbrekkur og blóm-
lendi en getur þess hvorki í lyngdæld-
um né lyngmóum. Aftur á móti telur
hann það meðal einkennisplantna í
hraungjótugróðri og í blómlendis-
gróðri undir kjarri og skógi.
Þessar upplýsingar Steindórs eru
mjög í samræmi við mína eigin reynslu
af hrútaberjalyngi, nefnilega að það
vaxi einkum í'gras- blómlendisgróðri,
sem stundum er blandaður lyngi en
lyngtegundir þó sjaldan ríkjandi, og
undir kjarri og í skógi þar sem jurtir en
ekki lyngtegundir eru ríkjandi í und-
irgróðrinum. Þennan gras- blóm-
lendisgróður er svo oft að finna í dæld-
um, lautum og giljum, en einnig í
skjólsælum urðum og hraungjótum.
Hrútaberjalyngið vex þó stundum líka
þar sem lyng er ríkjandi og þá einkum
bláberja- og/eða aðalbláberjalyng, en
stöku sinnum innan um beitilyng og/
eða krækilyng, sjá t. d. Emil Hadac
(1949) og Steindór Steindórsson
(1966).
Það sem sagt er um útbreiðslu
hrútaberjalyngsins hérlendis í Flóru ís-
lands (Stefán Stefánsson 1901, 1924 og
1948) og vísað er til hér að framan
virðist rétt í meginatriðum, en í ein-
stöku héruðum er þó lítið um það.
Þannig virðast hrútaber ekki vaxa víða
í Vestmannaeyjum (Sturla Friðriksson
o. fl., 1972), vera einungis í stærstu
eyjunum á Breiðafirði (Ingólfur Dav-
íðsson, 1943); vanta í Æðey (Steindór
Steindórsson 1942), í Grímsey (E. W.
Jones 1937 og Steindór Steindórsson
1954), og í Hrísey (Ingimar Óskarsson
1930); vera sjaldgæf á Siglufirði og
Héðinsfirði (Guðmundur Magnússon,
1964), vera sjaldgæf vestan en algeng
austan vatns í Mývatnssveit (Helgi
Jónasson 1972); vera frekar óvíða á
Melrakkasléttu (Steindór Steindórs-
son 1936, og eigin athuganir) og loks
að vanta í Papey (Steindór Steindórs-
son 1963).
Þrátt fyrir þessar undantekningar,
verður hrútaberjalyngið að teljast al-
gengt hér á landi, en vaxa nærri ein-
göngu á láglendi og um neðanverðar
hlíðar, þ. e. neðan 300 m hæðar yfir
sjávarmál. Þó er mér kunnugt um
nokkra vaxtarstaði ofan 400 m hæðar
og eru sumir þeirra á miðhálendinu
þar sem tegundin er sjaldgæf eins og
áður segir. Þannig vaxa hrútaber í
440-450 m hæð í Karlsdrætti við
Hvítárvatn (eigin athugun), í 430-440
m hæð í Einihvammi í Blöndugili
(Helgi Hallgrímsson 1972) og í um 475
111