Náttúrufræðingurinn - 1984, Blaðsíða 47

Mynd 2. Hluti af nornahárs-
vöndli úr Kröflugosinu í nóv-
ember 1981. — Part of a
Pele’s hair wisp formed in the
November eruption of Krafla
1981. Ljósm.lphoto Páll
lmsland.
unni áður en eldgosið hófst. Slíkir
kristallar kallast dílar (phenocrysts).
Plagíóklaskristallarnir eru hins vegar
oftast stjörnu- eða grindarlaga (mynd
10). Slíkt kristalform í gleri er merki
um snöggan og skyndilegan vöxt
vegna hraðkælingar. Þeir hafa því
myndast í kvikunni um leið og hún
byrjaði að kólna og storkna, við hin
snöggu umskipti, er kvikan barst út í
andrúmsloftið. Plagíóklaskristallarnir
eru því ekki dílar.
Á ferð kvikunnar upp á við í eldgos-
unt á sér stað mikil hraðaaukning ná-
lægt yfirborði jarðar. Þetta stafar af
útþenslu kvikugasa, þegar lækkandi
þrýstingur umhverfisins nær ekki
lengur að halda þeim uppleystum í
kvikunni. Þessi hraðaaukning veldur
því að kvikusúla rís upp í loftið eins og
strókur. Þegar gasbólurnar í stróknum
springa, myndast kvikuslettur, sem
kólna og storkna um leið og þær falla
til jarðar. Við storknunina verður
kvikan að gleri, og geta glerkornin
tekið á sig margvísleg form. Eitt form
glerkorna er nornahár. Nornahárin
myndast við ákveðnar aðstæður kviku-
útstreymis, þar sem útstreymisopið er
þröngt, útstreymishraði kvikunnar
mikill og kvikan sjálf gasrík. Hið
þrönga gosop virkar þá eins og stútur
eða spíss, þar sem gasútstreymið
teygir kvikuna út í langa granna þræði,
sem þeytast upp í loftið og storkna.
Forsíðumynd þessa heftis og 2. mynd í
kafla Sigurðar Þórarinssonar, hér að
framan, sýna gos í gíg í Surtsey, þegar
nornahár mynduðust. Stundum hanga
við nornahárin droplaga perlur, sem
kallast nornatár. Oftast brotna þau
fljótlega af. Til þess að nornahárin
myndist þarf kvikan ennfremur að
vera mjög þunnfljótandi. Seigja henn-
ar verður að vera minni en 103 poise
samkvæmt Isard (1971). Seigja kviku
lækkar almennt með hækkandi hita-
stigi og auknu heildarmagni kviku-
gasa.
Við smásjárskoðun sést að norna-
137