Náttúrufræðingurinn - 1966, Blaðsíða 22

172
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
Sú smávegis stækkun á eynni, sem taflan og línuritið sýna eftir
að hraunrennsli hætti í maí 1965, stafar af því, að strandflöturinn
neðan undir hraunhömrunum vestan til á eynni breikkaði mjög
um vorið og sumarið. Sá flötur var þó að verulegu leyti í kafi á
flóði, a. m. k. þegar stórstreymt var.
Surtseyjarhraunið.
Um Surtseyjarhraunið er það að segja, að það hraun, sem rann
í aprílmánuði 1964, var að nokkru leyti apalhraun, ógreitt yfirferð-
ar. Hins vegar var það hraun, sem rann frá og með 9. júlí 1964,
að mestu helluhraun, sums staðar mjög fagurlega reipótt. Sérstak-
lega fallegt var það helluhraun, er rann út með hömrum suðvestan
á eynni í apríllok og í byrjun maí 1965 (Pl. IV a). Er það var
nýstorkið var það hrafnsvart og stirndi á smáþráðóttan glerjunginn
á yfirborði þess. Hef ég hvergi séð svo fallegt helluhraun nema við
Kilauea Iki og á Mauna Loa á Hawaii.
Hraun og haf.
Þótt margt bæri undarlegt fyrir augu í Surtseyjarferðum, var þó
fátt eins heillandi og hin linnulausa barátta elds og ægis, einkum
eftir að hraun tók að renna. Marga ógleymanlega stundina dvaldi
ég þá á suðurströnd Surtseyjar, horfandi hugfanginn á þennan
hildarleik. íslenzkum jarðfræðingum lék að vonum nokkur forvitni
á, hvernig hraunið rennandi rnyndi bregðast við snertingu við sjó-
inn, sér í lagi, hvort þetta yrði tilefni bólstrabergsmyndunar, en
hérlendis er bólstrabergsmyndun eitt af lielztu einkennum móbergs-
myndunarinnar og verður við gos undir jökli, Jr. e. undir vatni.
Þegar ég leit hraunrennslið í Surtsey í fyrsta skipti, um tveim
stundum eftir að það hófst, var greinilegt, að sakir hraðari kólnun-
ar hraunsins í snertingu við vatn en loft, höfðu hraunlænurnar til-
hneigingu til að sveigja til hliðar, er niður að sjávarborði kom, svo
að stefna þeirra varð jafnvel hornrétt við þá, er þær áður höfðu.
Þess vegna myndaði hraunið mjóan kraga með ströndinni áður en
það fór að teygjast verulega út í sjó.
Viðvíkjandi bólstrabergsmyndun er það að segja, að greinilega
mátti sjá tilhneigingu til hennar neðan við flóðmál (Pl. IV b),
þegar gengið var með hraunjaðrinum í fjöru. Sjá mátti og stund-
um, þegar hraunið teygði rnjóar totur niður að sjávarmálinu, þar