Náttúrufræðingurinn - 1943, Side 37

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
171
ernicusar (1473—1543) va reþtta aðeins tilgáta. ÁSur en Dar-
win gaf út bók sína um uppruna tegundanna (1859), höfðu
verið lagðar fram ýmsar tilgátur um framþróun lifsins á jörð-
inni, en rök Darwins voru svo sterk, að framþróunarkenning
hans stendur í aðalatriðum óliögguð enn þann dag í dag. Ennþá
vantar þó mikið á að þekkt séu öll þau lögmál er hér liggja til
grundvallar. Kenning Weismann’s (1831 1914) um ódauðleika
1 ímfrumanna og þýðingu kímbrautanna (sbr. Náttúrufræðinginn,
4, liefti 1942) er ekki lieldur komin á það stig, að liægt sé að
skoða liana sem lögmál, en þrátt fyrir það er hún mjög sennileg.
Þannig er afstaða vor gagnvart tilverunni og liennar lögxnál-
um. Vér nálgumst sannleikann altaf meir og rneir, án þess þó
nokkurn tima að gela verið alveg vissir um, hvort vér höfum
böndlað liann. Það er jafnvel hugsanlegt, að þau náttúrulögmál,
sem vér teljum oss þekkja nú, reynist síðar meir ekki vera alveg
óhrigðul.
Um ályktanir þær, sem vér drögum af skynjunum vorum af
umheiminum má lengi deila. Menn skynja hlutina oft ólíkt, skýr-
ingarnar verða með ýmsu móti og skoðanirnar margvíslegar.
Einn getur leyft sér að efast um ýms atriði, sem annar þykist
vera viss um. Sérhver ályktun verður að ganga í gegnum eld-
raun strangrar gagnrýni og hana verður að prófa á ýmsan hátt,
ef hún á að öðlast almennt gildi.
Sannleiksleitandi maður er alltaf gjarn á að efast, og hann er
alltaf viðhúinn því, að láta eldri álýktanir vílcja fyrir öðrum,
sem sannari reynast. Þetta er sá vísindalegi hugsunarháttur, þar
sem krafizt er sannana á hverri staðhæfingu og þar sem beitt
er lieilhrigðri skynsemi án tillits til þess, hvort niðurstaðan er
manni geðfelld eða ekki.
En þó að vísindalegar sannanir þrjóti, þá stöðvast ekki andi
mannsins. Hann gerir sér líka hugmyndir um þá hluti, sem liann
ekki fær skynjað. Slíkar hugmyndir eiga auðvitað rétt á sér, eins
og liver annar skáldskapur, en hættulegt er og alls ekki rétt að
ganga út frá þeim sem staðreyndum. Þetta gera samt þeir, er
trúa. Trú er staðhæfing án sannana og ]iví andstæð vísindaleg-
um hugsunarhætti. Trúin gerir mannasetningar að lögmálum áu
þess að krefjast sannaua. Þessi viðtekni sannleikur (dogma) er
.svo varinn gegn allri gagnrýni og efasemdum. Heilhrigð skyn-
semi er lögð í fjötra.
Það eru einkum trúarstefnur og stjórnarfarsstefnur, sem tek-
ið liafa sér vald til þess að fyrirskrifa mönnum livað teljasl
12*