Náttúrufræðingurinn - 1945, Síða 6

1 18
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
það hefur svo mikið verað ritað og rætt, að eg fjölyrði ekki um það.
Eg gat þess í uphafi, að Katla væri nafntogaðasta og umsvifamesta
eldvarp á íslandi að Heklu einni undan skilinni. En sá er munur á
þessum eldfjöllum, að Hekla spýr feykilegum hraunflóðum, en
Kötlugosin verða undir jökli, og gosefnin, sem upp koma, breytast
í ösku og vikur, en ægileg vatnsflóð losna úr læðingi og steypast með
jakaflugi fram yfir láglendið til sævar. Nú á tímum munu eldgos
hvergi eiga sér stað undir ís eða jökli nema hér á landi, og slíkir gos-
staðir eru þó fáir. Auk Kcitlu eru fyrst og fremst Grímsvötn, sem
sennilega liafa gosið tíðast allra eldvarpa hér á landi. Þá má telja
Eyjafjallajökul og loks sjállan Oræfajökul. Hal'a þessar höfuðkempur
gosið tvisvar sinnum hvor, svo sögur fari af.
Við rannsóknir á eldvörpum undir jökli koma rnjög mörg atriði til
greina fram yfir Jrað, sem gerist um venjuleg eldfjöll. í fyrsta lagi ber
Jress að geta, að Jrað rná telja fullvíst, að mikið af föstu bergi þessa
lands hafi í fyrndinni myndazt við eldsumbrot undir jöklum. Slík
eldvörp, sem enn gjósa, eru Jrví eins konar safngripir eða kennslu-
áhöld í sambandi við jarðfræðisögu landsins. Enn fremur eru víxl-
verkanir milli elds og íss harla merkilegt rannsóknarefni, sem engan
veginn hefur enn verið krufið til mergjar.
Rannsóknir á Kötlugjá
í Geschichte der islandischen Wulkane (Sögu ísl. eldfjalla), sem
kom út í Kaupmannahöfn árið 1925, segir Þorvaldur Thoroddsen
um Kötlugjá: „Um útlit Kötlu, staðhætti og jarðfræði vita menn
ekkert svo teljandi sé, því að gígurinn fyllist ís milli gosanna. Þeir
Eggert Olafsson og Bjarni Pálsson reyndu að komast Jiangað í ágúst-
mánuði 1756. Gengu Jieir af Mælifellssandi upp skriðjökulinn að
norðan, en urðu að hörfa aftur vegna óveðurs, er Jieir voru komnir
suður á jökulhrygginn norðan Kötlugjár, og gátu ekkert séð frá sér.
í ágúst 1874 gekk Englendingurinn W. L. Watts á suðurbungu Mýr-
dalsjökuls. en sá ekkert nema skeifulagaða kvos í jökulinn, Jiar sem
Katla átti að véraA
Vorið 1919 gengu fjórir menn á Mýrdalsjökul til að athuga verks-
ummerki eflir gosið haustið áður.
Gengið á Mýrdalsjökul 1934
Sumarið 1934 gekk sá, er Jietta ritar, frá Eystri-Sólheimum upp
með Klifandijökli svo langt sem gljúfrið nær, en síðan skáhallt yfir