Náttúrufræðingurinn - 1945, Side 16

158
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
safnast við suðurbunguna og í jökulslakkann, sem áður er getið.
Eftir þessu ættu allar snjófyrningarnar á hjarnsvæði Kötlujökuls
frá hausti 1942 til hausts 1943 að nema minnst 3 x 60.000.000 =
180.000.000 m.3 Þrengslin eða kverkin, sem jökullinn skríður fram
um, er 3000 m. á breidd, og sé gizkað á, að jökullinn sé þar 200 m.
á þykkt, þarf meðalhraðinn í þrengslunum að vera um 300 m. ári.
Nú er lnaðinn misjafn, því nær enginn við löndin, en mestur á yfir-
borðinu um miðjan jökul. Mælingar annars staðar hafa leitt í Ijós,
að hlutfallið milli mesta hraða og meðalhraða er 1 : 0.8—0.5. Mesti
hraði getur því vel verið um 600 m. á ári í Kötlukverkinni, eins og
vel mætti nefna dalskoruna, sem jökullinn brýzt fram um.
4. Rannsóknarefni. Ef allur sá snjór, sem árlega safnast fyrir á
hjarnsvæðinu á hájöklinum, nær ekki að ryðjast fram um kverkina,
hlýtur hájökullinn að liækka ár frá ári milli gosanna — eins og al-
mannarómur í Alftaveri og víðar j>ar eystra fullyrðir. Staðhættir í
Kötlukverkinni eru stórfenglegír. Jökullinn ryðst í bröttum og stór-
sprungnum bunka fram yfir dalstafninn niður í djúpa og þrönga
kverk með 200 m. háum jökulhömrum og klettaflugum á báðar
hliðar. Það er eins og margir jökulstraumar með mismunandi hraða
eða þunga mætist þarna og myndi rastir eða strengi í ísinn. Þetta
sést á sprungukerfunum, sem fá mismunandi stef'nu og lögun. Eins
og áður er getið, gengur brattur hjalli, hulinn Jiykkum jökli, frá
suðurbungunni jDverbeint á kverkina. — Það j:>arf ekki mikið ímynd-
unarafl til að hugsa sér þennan jökullmnka smáýtast fram í kverkina,
jrrengja Jiana og stífla að nokkru leyti, svo að jökullinn „belgist
upp“ og sýnist’lylla skarðið, þegar horft er neðan frá Mýrdalssandi
eða Álftaveri. En vitanlega er Jíetta mjög liáð árferði, snjókomu og
leysingu, á hájöklinum, — Steinþór Sigurðsson hefur bent á, að stað-
Iiættir við upptök Kötlujökuls minntu býsna mikið á Grímsvötn í
Vatnajökli, — það væri alls ekki óhugsandi, að jökulstíflað lón gæti
myndazt undir jöklinum ofan við þrengslin, ef jökullinn næði að
loka fyrir þau. Gæti það verið skýring á hinum stórkostlegu vatns-
flóðum, sem brjótast fram jafnskjótt og Kötlugos hefjast, og stund-
um hefur sézt til jökulhlaupsins á undan gosmekkinum.
Það var víst út. frá jiessum og öðrum slíkurn bollaleggingum, að
sú ráðagerð kom upp, að efna þarna til nánari rannsókna og skipu-
legri en upphaflega stóð til. Við hugsuðum okkur að setja upp 5 m.
háar tréstikur með ca. 2 km. millibili á hjarnsvæði Kötlujökuls.
Staður hverrar stangar ákvarðast með hornamælingum. Næsta vor