Náttúrufræðingurinn - 1952, Page 11

HERBERT MÚNKUR OG HEKLUFELL
57
svo að þar sem vatnið varð að láta undan síga, kom land í staðinn,
og fjöllin bárust út í hafsauga. Og þegar þau höfðu fyllt sjóinn al-
gjörlega á löngu og breiðu svæði og gert hafsdjúpið jafnt sjávar-
ströndu, varð sjórinn að þurru landi, svo að þar sent áður var vatn,
varð nú fast land um 12 mílur og er ef til vill enn. Enn fremur eydd-
ist í þessunt eldsbruna fræg borg og mannmörg, en þar var ágæt höfn
við fjörð, sem eyðilagðist þó, þegar sjórinn þurrkaðist upp.“
Ekki á þetta við Heklugos. Það mætti láta sér koma í hug, að hér
væri um að ræða lýsingu á hraunflóði, sem runnið hefði éit í sjó, og
væri þá vart um að ræða gos á öðru svæði en Reykjanessvæðinu, en
þar hafa hraun runnið í haf út, bæði fyrir og eftir landnámsöld. En
ég hygg þó sönnu nær, að þau fjöll, sem bárust út í hafsauga, hafi
verið ísjakar, og að hér sé með öðrum orðum um lýsingu á stóru jök-
ulhlaupi að ræða, og liana raunverulega alls ekki svo slæma með til-
liti til þess, hversu einstæðar nátúruhamfarir hin íslenzku jökul-
Idaup eru, og að frásögnin er skráð í fjarlægu landi og vart beint eftir
sjónarvotti. Og enda þótt hugsanlegt sé, að hér sé um að ræða hlaup
undan Skeiðarárjökli eða Sólheimajökli, virðist mér mestar líkur
fyrir því, að hér muni lýst hlaupi á Mýrdalssandi. Af lýsingunni
viiðist mega ráða, að þetta hafi verið stórldaup, sem borið hafi mikla
jaka á haf út og fært fram ströndina verulega, og kemur þá vart ann-
að til greina en Kötluldaup.
Það, sem vitað er úr íslenzkum heimildum um jökulhlaup á Mýr-
dalssandi og byggð á sandinum til forna, hefur próf. Einar Ól.
Sveinsson dregið saman í ritgerðinni Byggð á Mýrdalssandi og í bók
sinni Landnám í Skaftafellsþingi, og vísa ég til þeirra rita. Hér skal
aðeins drepið á nokkur atriði, sem frásögn Herberts gefur ástæðu til
að nefna. Ekki er vitað með vissu um neitt ldaup á Mýrdalssandi fyrr
en ldaup það, sem um getur í Þorláks-sögu hinni yngri. Þar segir
frá því, er Þorlákur biskup l’ór um Austfirðingafjórðung 1179 og
kom að Höfðabrekku. ,,í þann tíma hafði Jón [Loftsson] komizt að
Höfðabrekkulandi, er eitthvert þótti bezt vera, áður en Höfðá
spillti." Ennfremur segir um deilu þá, er varð milli biskups og }óns.
„Enn var önnur grein millum þeirra, og stóð sti af Höfðárldaupi,
því að hún hafði tekið marga bæi, þá er þangað lágu undir, og tvo
þá, er kirkjur voru á. Varð af því minni tíund og færri hús til brott-
söngs. Vildi Jón fyrir því, að eigi væri meir en einn prestur og djákn
að kirkjunni, en áður voru tveir prestar og tveir djáknar. Lét herra
biskup það leiðast fyrir þessa sömu skynsemi."