Náttúrufræðingurinn - 1952, Page 40

84
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
i
sjónin — og fylgdi jöklinum eftir í ísaldarlokin. Lögin í Rauðhól
sanria, að tvær transgressjónir (sjávarborðshækkanir) hafa átt sér stað,
hin fyrri í ísaldarlok upp að þeim fornum fjöruborðum, sem liæst
liggja, og hin síðari og nokkru minni löngu síðar í mildu loftslagi,
en á milli átti sér stað regressjón (sjávarborðslækkun) niður fyrir
10 m hæðarlínu.
Minjar fyrri transgressjónarinnar eru kamburinn úr grágrýtis- *
hnullungum 32 m y. s. í Hvaleyrarholti, hnullungadreifin þar fyrir
neðan og hnullungarnir, sem kastazt hafa upp í Rauðhólsgosinu og
nú finnast þar innan um gjallið ásamt fleiri xenólítum (t. d. barna-
moldarkögglum) úr undirlagi hólsins. Um nánari lýsingu á því öllu
skal vísað til fyrri greinar minnar.
Minjar regressjónarinnar er barnamoldarlagið.
Minjar síðari transgressjónarinnar er ægissandurinn með skeljum.
En ekki verður að að svo stöddu sagt um, hve liátt sjávarborðið
komst að því sinni, nema mesta hæð þess hefur verið einhvers staðar
milli 15 og 32 m yfir núv. sjávarmál. Á því bili má finna forn fjöru-
borð hér í grennd, og eru einhver þeirra eflaust eftir síðari trans-
gressjónina, en ekki hef ég athugað þau svo vel, að ég treystist til að
gefa upp neina ákveðna hæð, enda eru þessar fornu fjörur allar
miklu ógleggri en hin efsta, þó að sú sé elzt. Ætla má, að síðari trans-
gressjónin hafi verið skammvinn og fjarað viðstöðulítið.
Lögin í Rauðhól og minjar jökuls og sjávar í næsta nágrenni hans
eru afbraðsglöggar og auðlesnar heimildir um viðburðaríkan jarð-
söguþátt. Sá þáttur var sagður í stuttu máli í lok fyrri greinar minn-
ar um Rauðhól. En þegar ég samdi hana, vantaði í heimildina eina
veigamikla línu (moldarlagið), sem nú er fundin, og önnur (barna- *
moldin) var mislesin, en er nú örugglega ráðin. Þess vegna skal nú
söguþátturinn endurtekinn með viðauka og leiðréttingu og nýrri
skýringarmynd (3. mynd):
1. Berggrunnurinn (I. á 3. mynd) myndaðist einhvern tíma á ísöld,
ef til vill í síðasta hléi hennar. Hann er úr þykkum grágrýtishraun-
um, sem runnið hafa austan að, sennilega um langan veg.
2. Um margar þúsundir ára svarf ísaldarjökull ofan af grágrýtis-
grunninum, en vann misvel á honum, svo að sums staðar grófust
í geilar, en ávalar klappabungur standa eftir á milli. Ein þeirra er
Hvaleyrarholt. Ennfremur brotnaði og haggaðist berggrunnurinn