Náttúrufræðingurinn - 1953, Blaðsíða 20

162
NÁTTtJRUFRÆÐINGURINN
Austan við skarðið nær móhellan upp í vissa hæð (nærri því
Skarðshæðina) og er svo nokkuð norður með Dalfjalli, en snögghverf-
ur ofan við þau mörk, án þess eyðingu sé til að dreifa. Hins vegar
þekur hún Námafjall á sjálfu jarðhitasvæðinu og nær þar 2 m þykkt,
eins og áður segir.
Þessi útbreiðsla móhellunnar er bersýnilega ósamrýmanleg þeirri
hugmynd, að um gosefni frá Hverfjalli sé að ræða. Hitt er ljóst, ef
frá er skilið jarðhitasvæðið á Námafjalli, að móhellan er bundin við
svæði, er liggja neðan við ákveðin hæðamörk. Þetta bendir til þeirr-
ar skýringar, að móhellan hafi myndazt þar, sem bleyta festi fok-
sandinn.
Við höfum þegar séð, að neðsta lag móhellunnar, baunalagið, er
myndað á botni stöðuvatns, og ef til vill hefur meira af henni mynd-
azt þannig, en það bendir þá um leið til þess, að efri lögin hljóti að
vera mynduð á láglendi, þar sem bleytu gætti, að minnsta kosti
annað slagið.
Og þessi er uppruni móhellunnar eftir mínum skilningi: Hún er
foksandur, sem setzt hefur fyrir á vissu svæði, er áður fyrr var lág-
lent og nokkurn veginn slétt. Á kafla þessa svæðis var til að byrja
með stöðuvatn (í Bjarnarflagi sá ég ekki baunalagið), en síðar að
minnsta kosti bleyta annað slagið. Sandurinn batzt þar og límdist svo
af járni, að úr varð þessi harða móhella eða túff, á sama tíma sem
sandur festist aðeins lítillega í gróðri á hærri stöðum eins og Dal-
fjalli og suðurhluta Námafjalls.
Svæðið vestan Námafjalls, sem móhellan einkum nær yfir, liggur
nú að mestu leyti talsvert yfir Mývatni. Það einkennist af gjám og
misgengnum landspildum og jarðhiti fylgir víða sprungunum. Aug-
ljóst er, að mikið jarðrask hefur mótað landslagið eftir að móhellan
myndaðist. Nokkur hreyfing varð og meðan hún var að myndast,
eins og áður segir. En þegar eðli laganna er orðið ljóst, fæst miklu
skýrari mynd af byltingunni en áður. Við verðum að ætla að t. d.
svæðið, sem baunalagið tekur yfir, hafi verið í hæð við Mývatn eða
nokkru lægra, og önnur svæði aðeins lítið hærri. Sést þá, að jarð-
raskið er í aðalatriðum í því fólgið, að móhellusvæðið vestan Náma-
fjalls lyftist um eitthvað 30—40 m.
Nú liggur móhellan ennfremur ofan á Námafjalli um jarðhita-
svæðið. Við þetta má svo bæta því, að móhellulögin liggja þarna einn-
ig upp eftir hlíðum fjallsins og sumstaðar eru þau svo snarbrött, að
með öllu er útilokað, að þau séu til orðin í þeirri stellingu. Ég fæ því