Náttúrufræðingurinn - 1953, Blaðsíða 23

ATHUGASEMDIR UM MYNDUN HVERFJALLS
165
En hér við bætist svo það, að aðkomuefnin í Hverfjallsmóberginu
eru miklu strjálli en Sigurður gizkar á.
Ég gekk í sumar niður í giginn eftir lágum rana niður frá hæsta
stað í N.A.-hluta gíggarðsins, og er móbergið þar yfirleitt sæmilega
bert, 30—40 m niður eftir skálarveggnum. Á þessari leið gat ég ekki
séð nema 3 eða 4 aðkomusteina og var sá stærsti 10—15 cm á kant.
Vestar í skálinni sést móbergið í skorningum. Á einum stað er þar
nokkuð af aðkomuhnullungum í því og birtir Sigurður einmitt mynd
frá þeim stað. En ofar verða hnullungarnir mjög strjálir. Móbergið
sést hér á um 80 m hæðarkafla og áætlaði ég, að innihald þess af
aðkomuhnullungum væri eitthvað um %ooo að rúmmáli, en á fyrr-
greindum stað, þar sem ég gekk niður í skálina, var magnið marg-
falt minna. Alstærsti aðkomusteinn, sem ég sá í móberginu, hefur
verið undir 30 cm á kant. Ef ruðningslagið, sem fyrst og fremst er
eert úr aðkomuefnum, ætti að stafa frá veðrun, }nði þannig eyðing
fjallsins að vera eitthvað 20 sinnum meiri en að ofan er sagt og verð-
ur að telja fráleitt, að slíkt hafi gerzt hér á timanum eftir ísöld. Með
tilliti til þessa, svo og vegna alls þess stórgrýtis, sem kemur fyrir í
ruðningnum, en ekki finnst í móberginu, verður að hafna þeirri hug-
mynd, að ruðningshjúpurinn stafi af veðrun, og sé ég þá ekki aðra
skýringu á honum en þá, sem ég áður setti fram, að hann sé jökul-
ruðningur, og Hverfjall því myndað í ísaldarhléi.
Um sjálfa myndun fjallsins er fátt eða ekkert nýtt að segja, þegar
rök S. Þ. fyrir því, að mikið sprengigos hafi þeytt efni langt til norð-
urs, eru fallin. önnur rök fyrir sprengigosinu hefur hann ekki fært
fram. Hann segir að vísu (bls. 121): „Að fjallið væri sprengigígur
varð mér þegar ljóst sumarið 1949, er ég gekk á fjallið ásamt Pálma
Hannessyni og athugaði innri gerð þess nokkru nánar.“ En því mið-
ur er þess ekki frekara getið, hvemig honum varð þetta ljóst, og það
þótt gefið sé í skyn, að um nokkuð nána rannsókn hafi verið að ræða.
Ég get mér þess þó til, að hann muni eiga við aðkomusteinana,
sbr. 6. mynd hans. En tilveru þeirra má vissulega skýra án þess að
grípa til sprenginga, eins og ég sýni í fyrri grein minni, þar sem tal-
að er um Hrossaborg. Og sönnun fyrir stórkostlegum sprengingum
eru þessir steinar vissulega ekki.
Við getum á þessum stað látið liggja á milli hluta, hvernig túlka
beri lagskiptingu móbergsins, en bending um rnikið sprengigos er
hún ekki.
Að lokum skal ég geta tveggja nýrra atriða viðvíkjandi uppruna