Náttúrufræðingurinn - 1953, Blaðsíða 51

ELDING VELDUR JARÐRASKI
191
ir, að við afhleðslu rafmagnsneistans, sem hér virðist hafa grafið sig
niður í malarlagið á botni mýrarinnar, hafi mikill og skyndilegur
hiti myndazt, er hreytt hafi jarðvatninu í gufu, sem siðan hafi þeytt
torfuhnausunum upp og þeir velzt við á fluginu og hafnað á grúfu
umhverfis gryfjuna. Þess var áður getið, að torfurnar hefðu einkum
kastazt til suðurs og austurs. Ástæðan fyrir því gæti verið sú, að
mýrinni og malarlaginu undir henni hallar einmitt til þcirra átta.
Jóhann hóndi Kristjánsson á Lágafelli syðra lýsir veðrinu áminnzt-
an dag þannig: „Um morguninn var norðanandvari, léttskýjað, hiti
um 11 stig. Þegar kom fram á daginn, breyttist veðrið fljótlega. Ut-
sunnan-skýjabólstrar þustu upp á loftið. Um kl. 4—5 er loft orðið
alskýjað, en hér yfir Snæfellsnesið er enn norðangola; það fara að
sjást eldingablossar, og þrumur heyrast. Það slær í logn, en hærra í
lofti er mikið far á skýjaþykkninu. Þar er auðsénn mikill vindhraði,
og tvær áttir berjast á, suðvestanáttin og norðan- eða norðaustan.
Vindarnir i háloftinu virðast mætast hér yfir með geysihraða. Nú
kemur skýfall, fyrst hagl óvanalega stórt, svo steypirigning. Eldinga-
blossar leiftra, og þrumur heyrast. Loftþrýstingur er svo mikill, að
íbúðarhúsið nötrar, gnýrinn svo hár, að ekki er hægt að láta heyr-
ast til sín nema kallast á og erfitt að hreyfa sig. Af símabjöllum lýsir.
Svo slotar veðrinu jafnskyndilega og það kom, suðvestanáttin hefur
sigrað.“
Jarðrask af völdum eldinga mun vera frekar sjaldgæft hér á landi,
en ekki óþekkt áður. 1 l.hefti Náttúrufræðingsins árið 1944 skrifar
Guðmundur Kjartansson um „Einkennilegt jarðrask á Lyngdalsheiði“.
Færir Guðmundur sterkar líkur fyrir, að þar hafi eldingu lostið niður
og sé jarðrask það, sem hann lýsir af hennar völdum, enda virðist
mér lýsing Guðmundar á ummerkjum koma á ýmsan hátt vel heim
við jarðrask það, sem hér hefur verið getið. 1 þeim löndum, þar sem
þrumuveður eru tíð og eldingar algengt fyrirbæri, lýstur þeim oft
niður, og raska þær þá stundum jarðlögum, þó sjaldan í stórum stíl.
Vel eru mönnum kunn hin svonefndu „fulgurites“ (úr latínu: fulgur,
o: elding), er myndast stundum þar, sem eldingum slær niður í laus
sandlög. Eldingin skilur þá eftir sig pípulagaðar holur í sandinum.
Hefur sandurinn bráðnað af hita eldingarinnar, og storknað síðan
aftur í glerkennt hulstur utan um holuna. Hér á landi eru mér ekki
kunn slík fyrirbæri. Þau munu einna bezt þekkt frá Kalahari-eyði-
mörku, þar sem talin hafa verið yfir 2000 „fulgurites“ á 5000 ekra
svæði.