Náttúrufræðingurinn - 1968, Page 28

22
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
Ingimar Óskarsson:
Risadýr frá miðöld jarðar
Það var í október árið 1874, að fregnir bárust til vísindamanna
um það, að einkennileg bein hefðu fundizt í jörðu í nánd við
„Svörtu hæðir“ í Dakotafylki í Bandaríkjunum. Amerískur prófes-
sor, O. C. Marsh, gekk ötulfega fram í því að safna þessum beinum
og rannsaka þau. En það var hægara sagt en gert, því að í fyrsta
lagi var ekki hægt að komast á staðinn nema í hestvagni, og í öðru
lagi hafði herskáum Indíánum verið fengið landsvæði þetta til
eignar og umráða. Marsh varð því að semja við Indíánana um það
að fá að grafa upp beinin. En þeir notuðu beinin sem verndar-
gripi, og þar að auki voru þeir tortryggnir. Héldu þeir að verið
væri að leita að gulli í landi þeirra, og það því fremur sem Marsh
varð að hafa með sér marga fylgdarmenn og mikinn útbúnað. En
með lagni tókst honum að yfirvinna erfiðleikana. Hann fór alls
27 söfnunarferðir og safnaði beinum úr jarðlögum frá Trias-, Jura-
og Krítartímanum.
En úr hverju voru þessi bein? Þau voru úr stærstu dýrunum, sem
nokkurn tíma hafa lifað á jörðinni. Það má gera sér dálitla hug-
mynd um þessi útdauðu dýr, ef menn hugsa sér, að stærstu hvala-
tegundir, sem nú lifa, væru búnar að fá fætur og stikuðu um
þurrlendi jarðar. En þessir risar voru ekki spendýr eins og hvalirn-
ir, heldur skriðdýr. Er það hald manna, að krókódílar séu lítil-
fjörlegir afkomendur þeirra. En hvernig er unnt að vita, hvernig
dýrin litu út með holdi og blóði, þar sem jarðlögin geyma ekki
annað af þeim en nakin beinin? Þeir dýrafræðingar, sem lært hafa
líffæra- og líkamsfræði, þekkja nokkurn veginn hlutföllin á milli
beina og vöðva — vita, að þar sem beinkambar hafa verið, hljóta
að hafa verið sterkir vöðvar. Tennurnar gefa til kynna á hverju
dýrið hefur lifað, hvort skepnan hefur verið dýra- eða jurtaæta.