Náttúrufræðingurinn - 1977, Blaðsíða 4

er einkum sú að stutt er síðan farið
var að fylgjast náið með hræringum
og breytingum við eldstöðvar og því
urn ung vísindi að ræða.
Þeir atburðir er undanfarna mán-
uði iiafa skeð og enn eiga sér stað á
Norðausturlandi eru frá jarðvísinda-
legu sjónarmiði einstakir í tíð núlif-
andi manna. Þeir varpa á vissan hátt
nýju Ijósi á landrekskenninguna svo-
nefndu og hafa orðið lyftistöng fyrir
rannsókn eldfjalla hér á landi. Hefur
sennilega í fyrsta skipti í sögu jarð-
vísindanna nú tekist að mæla landrek
á gliðnunarbelti með beinum athug-
unum.
Auk þessa hafa jarðhræringar sjald-
an vakið eins mikla almenna athygli
undanfarin ár á íslandi eins og hér
hefur orðið raunin á. Veldur þar
mestu nálægð virka svæðisins við
byggð, svo og miklar virkjunarfram-
kvæmdir við Kröflu. Þar er nú verið
að reisa 60 megavatta raforkustöð er
nýta á jarðgufu til orkuframleiðslu.
Þegar ör þróun alburða á sér stað
er ávallt álitamál hvenær tímabært er
að taka jtá saman á prenti og hvenær
gera á tilraun til að öðlast heildar-
mynd af jreim. Sé skýrsla skrifuð of
fljótt er hætta á að hún verði úrelt
vegna nýrra upplýsinga og margir
hlutir hljóta þá að fá ófullnægjandi
afgreiðslu. Sé aftur á móti dregið of
lengi að skrifa samantekt um atburði
sem jjessa, vill margt gleymast og
mikilvæg gögn liggja ótúlkuð og óað-
gengileg öðrum til úrvinnslu og fróð-
leiks.
Hér hefur verið valin sú leið að
taka saman flest jrau gögn er safnast
liafa á undanförnum mánuðum urn
hræringar á Kröflu-Námafjallssvæði.
Tilraun er gerð til að setja þau i sam-
hengi og fá þannig heildarmynd af
atburðum síðustu mánaða. Ekki verð-
ur gerð tilraun til að skrifa almennt
um jarðlræðilega og jarðeðlisfræði-
lega uppbyggingu Kröflu- og Náma-
fjallssvæðis, né um gufuöflun fyrir
Kröfluvirkjun. Áhersla er einkum
lögð á jarðfræðilegar breytingar og
hræringar á svæðinu er orðið hafa í
kjijlfar eldgossins í Leirhnjúk í des-
ember 1975
Ágrip af jarðfrœði og gossögu
Kröfl u-Ná m afja Ussvœð is
Eíiir Atlantshafinu endilöngu ligg-
ur virkt jarðskjálftabelti, svokallaður
Miðatlantshafshryggur. Flestir jarð-
skjálftar sem verða á Atlantshafi eiga
upptök sín á Jjessum lirygg, svo og
Jrau eldgos, er orðið hefur vart við
neðansjávar á Jressu svæði. Samkvæmt
hugmyndum flestra jarðvísindamanna
er Jressi hryggur mót tveggja platna í
jarðskorpunni, Evrópuplötunnar svo-
nefndu og Ameríkuplötunnar. Á
mörkum [ressara platna kemur stc'jð-
ugt upp nýtt efni úr iðrum jarðar og
myndar nýtt land eða nýjan sjávar-
botn. Evrópuplatan mjakast við Jjetta
til austurs en Ameríkuplatan til vest-
urs um 1 cm á ári að meðaltali. Þessi
hreyfing platnanna eða landrek eins
og Jtað hefur verið nefnt, verður
sennilega í rykkjum eða stökkum, en
á sér ekki stað jafnt og Jtétt. Eitt slíkt
tímabil örrar gliðnunar á sér nú stað
á Norðausturlandi.
ísland er staðsett á miðjum Jressum
lirygg og má glöggt sjá framhald ltans
á landinu sjálfu. í gegnum ísland
endilangt frá suðvestri til norðaust-
178