Náttúrufræðingurinn - 1977, Blaðsíða 20

mynd, þ. e. að reyna að finna eðlis-
fræðilegt líkan af svæðinu, sem fellur
að jarðfræðilegunr hugmyndum og út-
skýrt getur niðurstöður liinna ýmsu
mælinga. Verður gerð tilraun til þess
að setia fram slíkt líkan í þessum
kafla.
Frumorsakir jarðhræringanna liggja
í landrekinu. Þegar jarðskorpuplöt-
urnar reka hver frá annarri, verður
landsig á mótum þeirra. Hraunkvika
leitar neðan úr möttli jarðar upp í
jarðskorpuna á plötumótunum þar
sem sig verður. Getur kvikan safnast
fyrir í kvikuhólfum á fárra kílómetra
dýpi í skorpunni eða rutt sér farveg
upp á yfirborð. Einnig getur kvika,
sem nær að brjóta sér leið hátt upp
í skorpuna, runnið lárétt lengri eða
skemmri veg eftir sprungusveimum.
Ef kvikan safnast saman í kvikuhólfi
veldur hún þrýstingsaukningu og þar
með landrisi og skjálftum. Þetta varir
þangað til aðstreymið að neðan hætt-
ir, eða Jrangað til Jrrýstingnum léttir
í kvikuhólfinu, bæði vegna rúmmáls-
aukningar af völdum landreks og
vegna þess að kvikan finnur sér leið
út úr hólfinu lóðrétt upp á yíirborð
eða lárétt eftir sprungum í skorpunni.
Telja nrá fullvíst að kvika sé fyrir
hendi á um [rað bil 3—7 km dýpi
undir Kröfluöskjunni, einkum Jró
undir jarðhitasvæðinu innan hennar.
S-bylgjuleysi jarðskjálfta á svæðinu
verður vart útskýrt á annan veg. Það
er Jrví nærtækast að útskýra landsig
og landris á Kröflusvæði með breyt-
ingum á kvikuþrýstingi undir svæð-
inu. Kvikustreymi að neðan inn á
svæðið veldur hægu landrisi. Þegar
ákveðnum Jrrýstingi er náð í kviku-
hóllinu brotnar land út frá öskjunni
eftir sprungusveimnum og landreks-
rykkur á sér stað. Þannig má líta á
megineldstöðvarnar sem upphafsstaði
sprungumyndana, [ró landrekið sjálft
eigi sér dýpri rætur niðri í nröttli
jarðarinnar neðan við jarðskorpuna,
en hún gæti verið 8—15 km Jrykk á
Kröflusvæði. Við landreksrykkinn
eykst rúmnrál Jrað, senr kvikair getur
leitað í. Hluti kvikunnar í kvikuhólf-
inu, sem er undir ösjunni, rennur út
í sprungusveiminn og land innan öskj-
unnar sígur skyndilega. í öll skiptin,
er landsig varð við Kröflu, konr fram
stöðugur órói á skjálftamælunr, senr
túlkaður hefur verið senr afleiðing
kvikurennslis. Ekki er nákvæmlega
Ijóst hvað veldur þessunr óróa en ef
til vill nrá skýra hann nreð nrismun-
andi rennslisformum kvikunnar. Við
lrægt og jafnt (laminert) rennsli að
neðan inn í kvikuhólfið verður ekki
vart neins óróa, en Jregar kvikan brýst
út úr lrólíinu og rennur út í sprungu-
sveiminn er hraði hennar væntanlega
nrun nreiri og rennslisfornrið verður
óreglulegt (turbulent) iðustreymi. Að
sjálfsögðu hefur mismunandi fjar-
lægð kvikurennslis frá yfirborði einnig
einhver áhrif á það hvort órói sést á
mælunr eða ekki.
Eftir lok jarðskjálftahrinunnar, senr
konr í kjölfar gossins í Leirlrnjúk 20.
desenrber 1975, hefur verið greinilegt
samband á milli fjölda skjálfta og
hæðar lands innan Kröfluöskjunnar,
eins og greinilega nrá sjá á 6. mynd.
í nrars 1976 fer land að rísa aftur
el'tir sigið, senr varð í gosinu. Skjálft-
uirr fer ekki að fjölga aftur að ráði
fyrr en í júlí, ]r. e. Jregar landlyfting
hefur verið í gangi í um Jrað bil 4
nránuði. Þetta sýnir að jarðskorpan er
194