Náttúrufræðingurinn - 1977, Page 35

Leó Kristjánsson, Kjartan Thors
og Haraldur R. Karlsson:
í leit að megineldstöðvum
á landgrunninu
Inngungur
Megineldstöðvar á Islandi, sem
fyrst var lýst af G. P. L. Walker (sjá
Walker, 1966), hafa síðan verið rann-
sakaðar ntikið af jarðvísindamönnum,
enda virðast þær vera afar mikilvægar
í allri jarðsögu landsins. Eru nú
þekktar a. m. k. 60 slíkar eldstöðvar,
virkar eða útkulnaðar, og má þar
nefna Kröflu, Öskju, Hafnarfjall við
Borgarfjiirð og Þingmúlaeldstöðina í
Skriðdal. Meðal lielstu einkenna meg-
ineldstöðva er sigdæld (askja) sem oft
er 6—10 kni í þvermál, gabbróinnskot,
gangasveimar og mikið magn af lípar-
ílí eða öðrum súrum og ísúrum berg-
tegundum. Yfir þeim eru gjarnan
verulegar óreglur í segul- og þyngdar-
sviði (sjá heimildaskrá í Kristjánsson,
1976).
Við jarðeðlisfræðilegar mælingar á
landgrunninu vestan og austan Is-
lands hafa fundist segul- og þyngdar-
sviðsóreglur (Fleiscber o. 11., 1974;
Kristjánsson, 1976) sem þykja benda
til þess, að þar sé að finna allmargar
megineldstöðvar. Á hafsbotninum
sunnan og norðan landsins virðast
slíkar óreglur aftur á móti sjaldgæfar.
Vegna túlkunar landgrunnsmæling-
anna og nútíma kenninga um gerð
og sögti jarðskorpunnar undir íslandi,
þótti vert að reyna að sannprófa til-
vist einbverra megineldstöðva á land-
grunninu og þá helst með því að at-
liuga bvort berggrunnur á þeirn blett-
um, sem einkennast af óreglu í segul-
og þyngdarsviði, væri að einbverju
leyti gerður úr bergtegundum, sem
einkenna megineldstöðvar. Slík atbug-
un er þó erfiðleikum háð, þar eð á
mörgum þessum blettum hefur rof og
setframburður sléttað yfir allar mis-
fellur og því erfitt að ná sýnurn af
hinum fasta berggrunni.
Þó þótti líklegt, að á a. m. k. þrem-
ur stöðum mætti ná heppilegum sýn-
um, en á þessum stöðum fóru saman
misliæðóttur botn og meiriháttar
segulfrávik. Tveir þessara staða eru
norðan við utanvert Snæfellsnes, þar
sem mælst höfðu stór segulfrávik
(+ 2500y og + 6000y) í landgrunns-
mælingum á varðskipinu Albert sum-
arið 1972. Eftir sjókortunt að dæma
eru á hvorum stað stór hóll eða hæð,
sent rís frá flatari botni. Þriðji stað-
Náttúrufræðingurinn, 4G (4), HI7G
209
14