Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1978, Blaðsíða 35

Náttúrufræðingurinn - 1978, Blaðsíða 35
hófust með því, að 1969 fann ég fram- an við mynni þeirra sandorpinn hraunskika, sem sýnilega hafði runn- ið niður eftir Landsgljúfrum.Hraun- ið rakti ég til upptaka, annars vegar í Hljóðaklettum, hins vegar í Randar- hólum á Hólssandi, og reyndust þessi gljúfrahraun vera tvö. Meiri hluti þeirra var burtu rofinn og aldurinn rúml. 8000 ár skv. öskulagatímatali (Sigurvin Elíasson, 1974). Jökulsár- gljúfur voru auðsæilega ekki venjuleg árgljúfur, heldur mjög grafinn og út- víkkaður gljúfradalur með tröllaþrep- um og Jökulsá sem smálækur á botn- inum. Menjar vatnahlaupa sáust hátt og lágt og lýstu sér í 1—4 km breiðu gljúfrasvæði með grjótum og þurrum farvega- og gljúfraflækjum mishátt í dalnum, þ. á m. vatnslausum gljúfr- um og þurrum fossum, stöllóttum malarhjöllum og veggbröttum hamra- eyjum. Ritgerðir þeirra Hauks og Kristjáns voru mjög girnilegar til fróðleiks, en stórhlaupasaga Jökulsár virtist all- miklu flóknari. í haust sem leið (1976) l'ór ég nokkrar skoðunarferðir í Gljúfrin og miðaði við snið þvert yfir flóðasvæðið frá Söndunum og suður að Selfossi. Sniðin eru merkt á kort- ið A—A til E—E (5. mynd). Setlög kringum Asbyrgi Ásheiði er öll úr Stóravítishrauni, en yngsti hluti þess er varla eldri en frá Búðaskeiði (Hólkotsskeiði?), þ. e. 10—11000 ára, að dómi Kristjáns Sæ- mundssonar (1973), og Ásbyrgi er grafið í það. Ýmiss konar setlög eru ]tó hér á hrauninu og er hentugt vegna þess, sem á eftir fer, svo og kenningar Kristjáns, að gera sér grein fyrir aldri þeirra og uppruna. Elst setlög kringum Ásbyrgi eru: a) Melhjallinn vestan við Ásbyrgi, sem Meiðavellir standa á, og er ann- aðhvort hlaupset frá ísaldarlokum eða óseyri úr sjó. Lega lians og yfir- borðshalli geta bent til liins síðar nefnda og hæð hans yfir sjó (40—45 nr) er hin sama og strandhjalla hjá Ferju- bakka og Skinnastað. Hjallastubbur- inn er meðfram úr velktu, stórgerðu grjóti og jarðvegur ofan á, forn. Þar er m. -a. nrjög þykkt, svart öskulag (Xö) sem lrér finnst sunrs staðar, unr 8000 ára ganralt (Elíasson, 1974). b) Uppi á Eyjunni, hamrinum mikla í Ásbyrgi, er mikil, lúð grjót- dreif, allforn, einkunr á brúnunum báðunr, en líka önnur yngri (sjá síð- ar). Á austurbarmi Ásbyrgis er einnig skoluð og velkt grjótdreif, bæði forn og tiltölulega ung. c) 2—3 km suður af Ási eru Hól- arnir írrilli Landsgljúfra og Kvíafar- vegs — jökulurð austan til, upptyppt í stórgrýtta smálróla, en sunnan og vestan til blásið roksandshólasvæði, hallandi fínlögótt til norðurs, talsvert nriklu eldra en öskulagið H4 (4500 ára, C14-aldur, helmingunartími 5730 ár, sbr. Sig. Þórarinsson, 1971). Bein tengsl roksandslrólanna við Jökulsár- lilaup eru óljós. d) Vestan og sunnan urðar- og rok- sandshólanna er flöt melbunga, Mel- ar, sem takmarkar austurbakka Kvía- farvegs alllangt suður. Sá farvegur, þurr, grafinn í klöpp og upp í 1,5 km breiður, er mikilfenglegur flóðfar- vegur, sem liggur úr brún aðalgljúfr- anna skammt norðan Hljóðakletta og norður í Ásbyrgisbotn. Þessi mel- 161 11
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.