Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 27

Sigurður Björnsson
Hvað gerðist við Kvíárjökul
í lok ísaldar?
INNGANGUR
Jarðfræðileg bygging Öræfajökuls er lítt
þekkt og ekki hefur farið í'ram önnur
rannsókn á henni en sú sem Tore Prestvik
(1976 og 1979) framkvæmdi. Hann gerði
einnig könnun á bergfræði Öræfajökuls
(Tore Prestvik 1980). Gossaga þessa
umfangsmesta eldfjalls á íslandi hefur
ekki verið rakin nema fyrir sögulegan
tíma. Það gerði Sigurður Þórarinsson
(1957 og 1958) og komsl að því að
einungis hel'ur gosið þar tvisvar á þessu
tímabili, árin 1362 og 1727. Til eru ýmsar
eldri heimildir er geta þessara gosa.
Umhverfi Kvíárjökuls er stórkostlegt (1.
mynd), en þó ef til vill fremur furðulegt,
þegar betur er að gætt. Kvíárjökull hefur
ekið fram jökulöldum (jaðarurðum, 2.
mynd) sem óvíða eiga sinn líka. Þær
kallast Kvíármýrarkambur, Kambsmýrar-
kambur og Kambur. Kambur og Kambs-
mýrarkambur eru norðan og norðaustan
Kvíár og eru til samans um 3 km að
lengd. Þeir rísa um 80 m yfir umhverfið
þar sem þeir eru hæstir. Kvíármýrar-
kambur er jafnlangur hinum báðum en
hærri. Hann rís eina 110 m yfir umhverfið
þar sem hann er hæstur. Fremst við þessar
öldur, þar sem Kvíá rennur nú út, eru
leifar af eldri jökulurðum (sjá 2. mynd).
Sá jökull hefur gengið aðeins lengra fram
en sá sem myndaði yngri, stóru jökul-
öldurnar, en hann virðist ekki hafa verið
nærri eins breiður. Beggja megin við
Kvíárjökul eru svæði sem gætu hafa
myndast í stóru jökulhlaupi (sjá 2. mynd)
og þá sennilega við háa sjávarstöðu. Þetta
eru malaröldur með hallandi yfirborði.
Norðan Kvíárjökuls hallar þeim til
norðurs og austurs. Sunnan jökulsins er
greinilegust alda undir Slaðarfjalli sem
hallar til vesturs og norðvesturs, þ.e.a.s.
að ljallinu, en hinum megin, þ.e.a.s. að
suðaustan, hefur á einhvem tíma gral'ið
burt það efni sem þeim megin hefur verið.
Þar austan við sér til hrauns á kafla,
Svarthamra, sem talið er að jökull hafi
ekki gengið yfir. Þó mun óvíst hvort það
er rétt. Undir Kvíármýri er svipað el'ni og
í öldunni við Staðarfjall og mun það hafa
hulið að minnsta kosti hluta af Svart-
hömmm áður en vatn sópaði því af þeim.
Hvort hraun kann að leynast undir þessu
el'ni eitthvað austar en hægt er að sjá er
ekki hægt að fullyrða nema el'tir rannsókn,
en þegar kemur nokkuð austur taka við
svo djúpir skomingar (nefndir Grófir) að
þar virðist ekki geta verið hraun undir.
Beggja megin jökulsins, í 620-900 m
hæð, má sjá hraun og gjóskulög sem
jökull virðist ekki hafa gengið yfir.
Norðan við skriðjökulinn er hraun, nærri
1 knr að stærð, sem jökull hefur ekki
gengið yfir. Það virðisl hafa runnið niður
frá egginni, úr 620 m hæð, og hlýtur því
að vera komið af því svæði þar sem
djúpur farvegur Kvíárjökuls er nú.
Hér verður ekki sögð saga þeirra
atburða sem leiddu til mótunar þessa
svæðis, byggð á ítarlegum rannsóknum
NíUtúrufræðingurinn 62 (1-2), bls. 21-33, 1993.
21