Samvinnan - 01.12.1964, Blaðsíða 20

„SjáSu, það er nefnilega þannig að hafi
UPP-
RIFJUN
Smásaga
eftir
Friðjón
Stefánsson
maður einu sinni misst andlitið, þá verður manni ótrúlega snúið
að setja það upp aftur, að minnsta kosti í sínum fæðingarhreppi, kannske allsstaðar.“
„Því segi ég það — hafi mað-
ur einu sinni verið flokkaður
í úrgangsflokk af samtíð sinni,
þá er erfitt að komast upp úr
honum og upp í annan betri
flokk. Þó ætti að vera mögu-
leiki, en það er ekki auðhlaupið
að því. Ha?“
Það umlaði eitthvað í sjúkl-
ingnum, honum frænda mín-
um, en ég var ekki viss um,
hvort hann fylgdist með því,
sem ég var að segja. Öllum var
Ijóst, að hann átti aðeins mjög
skammt eftir ólifað, og ég sat
yfir honum, af því að hjúkrun-
arkona var ekki fáanleg nema
endrum og eins — og kannske
líka af því að við vorum vinir
og frændur og höfðum auk þess
haft mikið saman að sælda
upp á síðkastið . . . Sleppum
því. — En ég taldi það skyldu
mína að reyna að segja eitt-
hvað við hann, ef það mætti
vera honum til afþreyingar,
þegar hann ekki svaf. Annars
var hann mjög máttfarinn og
svaf eða mókti lengst af.
Og ég hélt áfram að tala
lágri, tilbreytingarlausri röddu,
því eins og ég sagði fannst mér
ég eiga að gera það hans vegna
— og þó var það máske ekki
síður af því, að mér var sjálfum
nauðsyn að þurfa ekki að sitja
þarna þegjandi:
„Sjáðu, það er nefnilega
þannig, að hafi maður einu
sinni misst andlitið, þá verður
manni ótrúlega snúið að setja
það upp aftur, að minnsta kosti
í sínum fæðingarhreppi,
kannske allstaðar.
Ég man hvernig þetta var
heima í þorpinu mínu, hvern-
ig það horfði í gegnum mig eins
og ég væri loft, kinkaði
kannske til mín kolli með al-
gerlega hlautlausu „daginn"
eða „blessaður", af því að það
er varla til siðs að ganga fram
hjá samborgara sínum, sem
maður hefur alizt upp með frá
blautu barnsbeini í þorpinu, án
þess að kasta á hann kveðju,
en hún skal vera eins stutt og
óákveðin og frekast er unnt,
svo að ekki komi til mála að
stanza og ræðast við.
Nema kannske, ef í hlut á
aumingi, sem á fárra kosta völ
í mannlegum samskiptum —
eða fylliraftar. Já, og fylliraft-
arnir voru hreinskilnari. Úr
kjöftum þeirra fékk ég að
heyra hið raunverulega álit
samborgaranna á mér. Samt
voru þeir til meðal hinna sí-
drukknu, sem gátu átt það til
að láta í ljósi meðaumkvun
með mér, sem var auðvitað
ennþá erfiðara að þola. Ég
hylltist til að ganga úr vegi
fyrir þeim.
Jú, það gat komið fyrir, að
venjulegt fólk skipti sér af mér
.— ef það vildi hafa gott af mér.
Þá gat það verið kumpánlegt,
jafnvel brosað til mín. Ha?“
„Ojá, það hefur jafnan ver-
ið þannig í henni veröld. Þú
hefur fengið að kenna á því
eins og fleiri," tuldraði sjúkl-
ingurinn slitrótt, og það sýndi
að hann fylgdist eitthvað með
því, sem ég var að segja.
Ég þurrkaði svitann af enni
hans og hagræddi höfðinu á
koddanum.
„En hvers vegna þarf þetta
að vera svona, hélt ég áfram.
Hvers vegna? Ég var að vísu
talinn vera af lítilsigldu fólki
kominn. Og kannske var ég
fremur ófríður, klunnalegur og
óupplitsdjarfur. En til voru
menn ennþá ófríðari, klunna-
legri og óupplitsdjarfari en ég,
án þess að þetta mæddi á þeim.
Ha?
Því segi ég það, að auk þess
sem samtíðin er grimm og ó-
réttlát, virðist hún líka vera
duttlungagjörn. Henni er trú-
andi til alls.“
„Enginn er spámaður í sínu
föðurlandi,“ sagði sjúklingur-
inn veikum rómi.
„Já, ég veit það. Þess vegna
fór ég. Og þó var það kannske
ekki fyrst og fremst af því, að
ég fór skyndilega. Sú breyting
gerðist á mér, að ég hélzt ekki
lengur við heima. Það varð
þegar stúlkan sem ég elskaði (í
þá daga elskaði ég stúlku) tók
upp á því að forðast mig, auð-
sýna mér fyrirlitningu og hæð-
ast að mér. Já, þá breyttist ég.
Kannske kæmu þeir tímar, að
hún sæi, hverju hún hefði kast-
að frá sér. Ha? Þannig gat
maður hugsað í þá daga.
En hafi ég ímyndað mér, að
með því einu að komast burt
væri vandinn leystur, þá skjátl-
aðist mér. Áhrif æskustöðvanna
höfðu skotið rótum í mér og
þeim varð ekki kippt burtu.
Þau voru orðin hluti af mér
sjálfum.
Sumir tala um örlög, sem
ekki verði breytt. En mér virð-
ist, að heilbrigð skynsemi geti
ekki fallizt á að trúa á örlög.
Aftur á móti eru mistök og ó-
heppni staðreyndir. Sú hefur
orðið reynsla mín. Allt þangað
til ég gekk í félag við þig. Þá
loksins fór mér að ganga bet-
ur. Þú skilur mig og vilt mér vel
og sérð, að ég vil komast á-
fram. Ég ætla heldur ekki að
láta tækifærin ganga mér úr
greipum. Nei, ónei.“
Skyndilega færðist glampi í
augu sjúklingsins. Hann reyndi
að reisa höfuðið frá kodda en
tókst það ekki. Orð hans komu
slitrótt:
„Þú — ætlar — þó — ekki?
Hvað varstu að láta mig skrifa
undir í — fyrradag?"
„Svona, svona, Guðfinnur
minn, vertu rólegur. Þú mátt
ekki hleypa þér í geðshræringu,
þú átt bara að reyna að vera
rólegur og áhyggjulaus.“
„Hvað varstu að láta mig
skrifa undir,“ sífraði hann.
„Hvað ég var að láta þig
skrifa undir? Æ, það var víst
einhver kvittun eða önnur ó-
merkilegheit. Ég man það ekki
lengur. Viltu ekki reyna að súpa
á ávaxtadrykknum þínum?"
Hann bandaði máttleysislega
20 SAMVINNAN