Samvinnan - 01.06.1972, Blaðsíða 10

Hringborðsumræðan um sam-
vinnuhreyflnguna, sem er meg-
inefni þessa heftis f tilefnl af
70 ára afmæli Sambands íslenzkra samvinnufélaga og 90 ára afmæll
Kaupfólags Þingeylnga, snýst elnkum um þann félagslega og fjárhags-
lega vanda sem hreyfingin stendur andspænls þessa stundina. Eðlilegt
er að samvinnumönnum verði tlðrætt um þennan tvíþætta vanda, þvl
á lausn hans hlýtur framtlð hreyfingarinnar að velta. Án llfandl þátt-
töku fólksins I hlnu félagslega starfi verður hreyfingln einungis enn eltt
stórfyrirtæki I landinu, sem stendur sig vel eða illa eftir atvlkum, en
skortlr það þjóðfélagslega og pólltíska afl sem henni ber. Með slfelidum
taprekstri er hreyfingunni sú hætta búln, að yfirburðir hennar yflr einka-
framtakið gleymlst eða glatlst. Á það er vissulega bent skýlausum orðum
I hrlngborðsumræðunni, hver sé eiginleg orsök erfiðlelkanna útá lands-
byggðlnnl, og raunar er elnnig bent á það vltaverða mlsrétti sem Kaup-
félag Reykjavlkur og nágrennis hefur mátt sæta af hálfu Ihaldsmelrl-
hlutans I borgarstjórn Reykjavlkur.
[ umræðunnl er elnnig bryddað á ýmsum félagslegum nýjungum, sem
samvlnnuhreyflngln gætl átt frumkvæðl að hérlendls, bæði I sambandl
vlð eignaraðild starfsfólks að fyrlrtækjum, atvlnnulýðræði, meirl þátttöku
kvenna I ábyrgðarstörfum, nýja sambýllshætti og ýmislegt fleira. Allt eru
þetta mál sem gaumgæfa ber f fullrl alvöru, þvl það hlýtur að vera von
allra samvlnnumanna, að hreyfingln og forusta hennar sé fremur á
undan slnnl samtíð en eftlr, enda hefur hún oft fyrr á árum átt frum-
kvæðl að nytsömum og þðrfum nýjungum á ýmsum sviðum.
Væntanlega sakna elnhverjlr lesenda rækllegri umræðu um mennlng-
arlegt hlutverk samvlnnuhreyflngarlnnar, en tlmlnn skar umræðunni þann
stakk, að ekkl reyndlst unnt að taka allt það fyrlr sem æskilegt hefðl
verlð að ræða. Hlnsvegar er vert að benda é grelnaflokk séra Guðmund-
ar Svelnssonar um samvlnnuhreyflnguna á Ilðnu árl, þar sem elnmltt
er fjallað um þá mlklu mögulelka sem hreyflngln á I mennlngarlegum
efnum, sé rétt á spllum haldlð og glýja penlnganna ekki látln vllla
mönnum sýn.
Um það þarf varla að della lengur, að glldismatlð, sem eldrl kyn-
slóðlr eru aldar upp vlð og miðast að mestu vlð penlnga og llfsþæglndi,
er á undanhaldl meðal ungu kynslóðarlnnar, sem gerlr sér fulla greln
fyrlr þvf, að á þessum hnettl verður ekkl llfvænlegt eftir elna eða tvær
kynslóðlr, ef hlð brjálæðlslega llfsþæglndakapphlaup með allrl slnnl
rányrkju og arðránl fær að halda áfram. Það verður að koma til nýtt
verðmætamat, ef mannkynlð á að elga sér framtlð á jörðlnnl, og hér
blður eltt af hlnum stóru verkefnum samvlnnuhreyfingarlnnar: að móta
og rækta nýjan hugsunarhátt sem elgi rætur sfnar I mannúðarstefnu,
samhjálparvlðleltnl, alhelmsvltund sem takl mið af helmsbyggðlnnl allrl
en ekkl bara elnstökum þjóðlöndum eða élfum.
Það er haft að orðakl, að helmurlnn hafl skropplð saman fyrlr þau
undur I samgöngum og fjarsklptum, sem átt hafa sér stað á þessarl öld.
Þjóðir helms búa nú allar I nábýll hver við aðra, og það sem gerlst
hinumegin ó hnettinum hefur áhrif á okkur og skiptir okkur elnatt melra
máli en atburðlr I elnhverju byggðarlagl I nágrenninu. En að sama skapi
sem heimurinn hefur dregizt saman, hefur maðurlnn stækkað, vltundar-
llf hans þanlzt út, þannig að nútímaelnstakllngur er sér meðvitandl um
helmsbyggðlna alla, ekki bara hreppinn, bæjarfélagið eða landlð sem
hann byggir. Þessi stórkostlega vitundarþensla, sem nú á sér stað I
nálega hverjum heilvlta elnstaklingi, birtlst I tvennskonar mynd: annars-
vegar velt maðurinn sífellt melra um sjálfan slg, vitundarllf sitt, undlr-
vltund og dulvltund, hvatlrnar og þau líffræðllegu lögmál sem stjórna
llkamsstarfsemi hans, hugsanaferll og tllflnningallfi; hinsvegar þenst
vltund mannsins út fyrir tllstilll ótal sýnilegra og ósýnllegra þráða sem
tengja hann allri helmsbyggðinni og þelm viðburðum sem þar elga sér
stað. Tll sanns vegar má færa, að fjölmiðlunar- og fjarskiptatæknl nú-
tímans sé nýtt taugakerfl sem maðurlnn hefur fenglð til umráða og getur
hagnýtt til að skynja umhelmlnn með allt öðrum hætti en forfeður hans
gat nokkurntlma órað fyrlr. Þessl nýja alhelmsvltund mannsins, sem
englnn llfandl einstakllngur fær flúlð, nema kannski geðsjúklingar, er
enn sem komlð er á frumstlgl, en mér er til efs að nokkur núllfandl mað-
ur gerl sér fulla greln fyrir þvf, hvert hún ó eftlr að leiða mannkynið,
hvaða byltingum hún á eftlr að valda I öllum samsklptum elnstakllnga
og þjóða.
Það er þvl fjarrl þvf að vera elnberlr draumórar, þegar menn ala á
þeirrl von, að mannkynlnu muni auönast að skapa sér nýjan og skárri
helm. Sú þróun verður árelðanlega hvorkl snurðulaus né mjög ör. Enn
um slnn munu blekklngar og lygar móta málflutnlng þeirra manna sem
fyrlr hvern mun vllja ná völdum og halda völdum I hlnum ýmsu lönd-
um, en fjarsklpta- og fjölmlðlunartæknin gerlr blekklnguna slfellt vand-
meðfarnarl með hverju nýju árl. Aldrel fyrr hefur verlð jafnauðvelt að
afla nákvæmra og réttra upplýslnga um svo að segja hvað sem er (nema
kannskl helzt hér á Islandi), og sú þróun verður ekkl stöðvuð. Aftur-
haldsöflln I helmlnum mun gera allt sem I þelrra valdl stendur tll að
halda f gamla laglð, viðhalda ranglætl, kúgun, arðróni, ofbeldl og
sundrung, en vlðleltnl þelrra er fyrlrfram dauðadæmd. Þau geta frestað
relkningsskllunum, dreglð á langlnn það endurmat sem hlýtur að verða
elnn af ávöxtum vltundarþenslunnar, en þau verða fyrr eða slðar að
lúta I lægra haldl fyrlr framrás tlmans og hlnni nýju sklpan — eða tor-
tfma heimsbyggðlnnl að ððrum kostl, sem er að vlsu elnnlg hugsanlegur
möguleikl.
Sú þróun, sem hér hefur verlð stuttlega orðuð, er að sjálfsögðu I
fullu samræml vlð mannúðarmarkmið samvlnnuhreyfingarlnnar, og þess-
vegna rlður á þvl, að forustumenn hennar gerl sér fulla greln fyrlr hvert
stefnlr og með hvaða hættl hreyflngln fál flýtt þróunlnni, örvað vltundar-
þensluna, umskapað hugarhelm mannslns og fært allt þjóðfélagið I mann-
úðlegra form.
s-a-m
10