Samvinnan - 01.06.1972, Blaðsíða 39

Vetrarstarf í Skálholti raeð lýðháskóla-
sniði getur haldizt í hendur við styttri
sumarnámskeið, ætluð fullorðnu fólki
með ýmsa menntun. Þess konar nám-
skeið eru algeng við skandinavíska lýð-
skóla, og þau eiga drjúgan þátt i að rjúfa
akademíska einangrun og brjóta niður
múra milli hinna ýmsu samfélagshópa.
Þau eru því lýðháskóli í orðsins fyllstu
merkingu. Þess konar skóla er full þörf
á íslandi.
„Ályktun um framhaldsskóla“
Nýlega barst mér í hendur ályktun „Fé-
lags háskólamenntaðra kennara" á ís-
landi um „framhaldsskóla framtiðarinn-
ar“. í ályktuninni segir m. a., að sá „sam-
ræmdi framhaldsskóli", sem gert er ráð
fyrir í umræddu máli, ætti að geta „unnið
gegn því útbreidda viðhorfi, að ákveðnar
námsbrautir séu finni eða ófínni en aðrar
og þannig haft áhrif í þá átt að koma í
veg fyrir stéttaríg í samfélaginu“.
Þetta markmið hefur frá öndverðu ver-
ið ein af hugsjónum skandinavískra lýð-
skóla, eins og áður er að vikið. Hefur við-
leitni skólanna í þessa átt reyndar borið
verulegan ávöxt. Full ástæða er til að
gefa þessari staðreynd gaum, þegar hug-
myndin um útrýmingu akademískra for-
dóma nú er borin svo skorinort fram á
íslandi. Vera má, að „lýðskólamenn“ hér
á landi og stuðningsmenn hins „sam-
ræmda framhaldsskóla" geti stutt hverir
aðra fremur en hitt.
Þar að auki má geta þess, að sá sam-
ræmdi framhaldsskóli, sem rissaður er
upp í nefndri ályktun, mun eiga alllangt
i land. Framkvæmd þessara áforma er
tiltölulega fáum vandkvæðum bundin í
þéttbýli. En úti um land gæti orðið örðugt
að koma á fót þeim stóru og fjölbreyttu
skólum, sem ráð er fyrir gert í ályktun-
inni. Náið samstarf margra smærri skóla
hentar dreifbýlinu að öllum líkindum
betur. Þar gæti lýðskóli i Skálholti lagt
nokkuð af mörkum, ef samvinna tækist
milli hans og annarra skóla á áþekku
stigi.
Tilraunastarfsemi
Ég hef viljandi látið það ógert fram að
þessu að setja fram afmarkaðar tillögur
að námsskrá fyrir Skálholtsskóla. Til-
gangurinn með greinum þeim, sem ég hef
skrifað um þetta efni, var sá að benda á
sem flesta möguleika, í þvi skyni að vekj a
umræður í hópi áhugamanna. Sá er einn-
ig tilgangurinn að þessu sinni. Því skal
eigi nú fremur en endranær fastar eða
skýrar að orði kveðið um námstilhögun í
Skálholti. Endanlegar ákvarðanir verða
teknar af stjórn Skálholtsskólafélagsins
og öðrum þeim, sem að málinu standa.
Þó mun áhættusamt að taka sér í munn
orðið „endanlegur“ í þessu sambandi, a.
m. k. enn sem komið er. ísland á enga
lýðskóla né heldur nokkra lýðskólalög-
gjöf. Þó svo að skólar þessir gefist vel í
nágrannalöndunum, er engan veginn
unnt að spá neinu um það, hvernig slíku
skólahaldi reiðir af á íslandi. Skálholts-
skóli verður í fyrstu lotu eins konar til-
raunastarfsemi. Skálholtsmenn verða að
vera við því búnir að brjóta upp á nýj-
ungum, jafnvel frá ári til árs fyrst í stað.
Bein eftiröpun skandinavískra lýðskóla
er tilgangslaus. Takmarkið hlýtur að vera
að finna það lýðskólaform, sem hentar á
íslandi.
Ef tilraun til lýðskólareksturs í Skál-
holti á að leiða eitthvað i ljós um nota-
gildi eða gagnsleysi slíkra skóla á íslandi,
verður að gera hana af fullri einurð. Það
þýðir, að ekkert má til spara, hvorki varð-
andi kennslukrafta né annan ytri aðbún-
að. Sé þessum skilyrðum ekki fullnægt,
eru tilraunin og niðurstöður hennar að
engu hafandi.
Áreiðanlegar niðurstöður fást þannig
því aðeins, að Skálholtsskóla ekki skorti
rekstrarfé. Opinber fjárstyrkur til skandi-
navískra lýðskóla nemur öllum útgjöldum
við daglegan rekstur skólanna. Sú skip-
an þykir sjálfsögð í þeim löndum, þar
sem lýðskólarekstur er þrautreyndur og
gagnsemi hans viðurkennd af flestum. Á
íslandi horfir málið annan veg við. Það
væri til of mikils mælzt að ætla hinu
opinbera varanlegar skuldbindingar í
þessu efni, meðan lýðskólinn ekki er
reyndur við íslenzkar aðstæður.
Hitt væri æskilegt, að íslenzka rikið
byndist í að styðja lýðskóla í Skálholti um
t. d. fimm ára bil fyrst í stað. Styrkurinn
verður að nema öllum útgjöldum við
rekstur skólans þessi ár. Að loknu þessu
tilraunatímabili væri síðan unnt að vega
og meta árangur tilraunarinnar, fyrst og
fremst aðsókn að skólanum, en einnig
námsárangur, það orð er af stofnuninni
fer og önnur efni. Niðurstöður þessa mats
gætu siðan ráðið úrslitum um frekari
framtíð lýðskóla í Skálholti.
Ég hef áður árætt að benda á þessa
bráðabirgðalausn. Mér þykir líklegt, að
flestir muni telja tillöguna sanngjarna,
hafi menn ekki fyrirfram ráðið það við
sig að berjast gegn öllum frekari fram-
kvæmdum í Skálholti eða a. m. k. að
hundsa þær.
Skálholt er risið úr rústum. Samtök á-
hugamanna, heima og heirnan, hafa í
samráði við Kirkjuráð íslenzku þjóðkirkj-
unnar af eigin rammleik og með sam-
skotafé komið af stað byggingu skólahúss
á staðnum. Fjárveitingarvaldið hefur nú
þegar veitt skólabyggingunni vel þegna
aðstoð. Fyrir lok þessa árs verður fyrsti
áfangi Skálholtsskóla væntanlega full-
byggður og skólinn því starfhæfur á
næsta ári, ef öðrum ytri skilyrðum er
fullnægt. Hér verður því ekki aftur snúið.
Með einhverjum hætti verður að nýta þá
aðstöðu, sem komið hefur verið upp í
Skálholti. Að öðrum kosti væri verulegum
fjármunum kastað á glæ.
Aðstandendur þessara framkvæmda
hafa stefnt að lýðskóla i Skálholti. En svo
sem nógsamlega mun hafa komið í ljós
hér að framan, er lýðskóli margslungið
hugtak og sundurleitt. Einstök atriði
þessa máls eru því í deiglunni og hljóta
að verða það enn um sinn. Það á ekki
aðeins við um daglegan rekstur skólans
og starfshætti, heldur einnig um rekst-
ursgrundvöll hans í bráð og lengd.
í svip varðar það mestu, að allir þeir,
sem vilja viðurkenna þá staðreynd, er nú
rís af grunni í Skálholti, geri sér far um
að reifa þetta mál frá ýmsum hliðum.
Skálholtsskóli er ekki einkamál þeirra,
sem fram að þessu hafa barizt fyrir hon-
um, enda aldrei verið talinn það af nein-
um. Þvert á móti. Sem „lýðskóli" í ein-
hverri mynd varðar stofnun þessi lands-
lýð allan.
Það, sem hér hefur verið sagt, er ekki
skuldbindandi í einstökum atriðum,
hvorki fyrir undirritaðan né aðra þá, er
að Skálholtsskóla standa. „Hið síðasta
orð“ um Skálholtsskóla hefur ekki verið
sagt enn og verður vonandi ekki sagt í
bráð.
En Skálholtsskóli þarfnast liðveizlu
allra þeirra, sem að einhverju leyti geta
fallizt á framanrituð grundvallarsjónar-
mið eða hafa önnur betri fram að færa.
Næstu misseri verða afdrifarík í sögu
Skálholtsstaðar. Látum ekkert tækifæri
ónotað til að ræða þessi efni, vekja at-
hygli á þeim hvarvetna og þar með
stuðla að eflingu menntaseturs á hinum
forna helgistað. ♦
39