Samvinnan - 01.06.1972, Blaðsíða 19

hafa aðstöðu til að losa sig við
hann. — Þegar ég talaði um,
að forstöðumaður frystihúss
réði öllu á staðnum átti ég ann-
ars fyrst og fremst við það, að
hann væri eini aðilinn sem
væri líklegur til að fá fyrir-
greiðslu um fjármagn, því það
er ekki talið þjóðhagslega fýsi-
legt að fleiri frystihús rísi á
staðnum.
Friðrik: Þú segir, Ólafur, að
forstöðumaður frystihússins
eigi greiðari aðgang að fjár-
magni en aðrir. Látum það
vera, en framhjá hinu verður
ekki gengið, að frystihús verð-
ur ekki rekið til lengdar nema
það fái fisk, og þar koma sjó-
mennirnir til skjalanna. Þeir
geta einfaldlega sagt: „Við er-
um ekkert uppá það komnir að
leggja inn hjá þér, góðurinn, ef
þú ætlar að fara að haga þér
eitthvað ósæmilega.“
Ólafur: Þetta er á misskilningi
byggt. Verðlag á fiski hefur yf-
irleitt verið skráð lægra handa
húsunum en það i raun og veru
er, og með þessu er búið að
fækka jafnt og þétt sjálfstæð-
um útgerðareigendum sem eiga
ekkert nema báta. Þróunin
hefur orðið sú í vaxandi mæli,
að eigendur frystihúsanna eru
jafnframt eigendur bátanna.
Þessvegna hafa sjómennirnir
ekki þetta vald í smáþorpunum.
Friðrik: Þetta kann að vera
rétt þar sem frystihússtjórinn
ræður líka yfir bátunum, en
svo talaðir þú líka um það áð-
an, að þeir sem stunduðu sjó-
inn ættu líka hluta í frystihús-
inu ásamt þeim sem ynnu afl-
ann, og það virðist mér mjög
líklegt til jákvæðrar þróunar
og leiða til meira jafnvægis í
plássinu.
Ólafur: Það var það sem ég
taldi æskilegt.
Björn: Kjarni málsins er auð-
vitað sá, að mörg sjávarpláss
hér á landi eru það lítil, að þau
þola ekki nema eina einingu í
frystiiðnaði eða verzlun; með
fleiri einingum yrði eintómt tap.
Hvort hægt sé með einhverj-
um ráðstöfunum í ætt við þær,
sem nefndar voru, að sætta
fjármagn og vinnuafl á þessum
einangruðu stöðum, það get ég
vel gefið eftir, ef fólkið finnur
að það ráði einhverju um stjórn
og rekstur fyrirtækjanna eða
beinlínis eigi framleiðslutækin.
Vitanlega hlýtur slíkt að draga
úr þeim andstæðum sem ann-
ars eru milli fjármagns og
vinnuafls. Hinsvegar fylgja
þessu vissar hættur, einsog hér
kom fram. Sá sem ræður frysti-
húsinu ræður öllu, og það er
vissulega mikil hætta á veru-
legu smákóngavaldi í þessu
sambandi. Og þá erum við
komin að þeirri grundvallar-
spurningu, hversu mikið lýð-
ræði ríkir í þessum félagsskap
og í samvinnufélögunum yfir-
leitt, hve virkt og lifandi lýð-
ræðið er, hve lifleg þátttaka
fólksins er í ákvörðunum og
setningu markmiða.
Erlendur: í sambandi við form-
ið á uppbyggingu atvinnufyrir-
tækjanna, sem er mjög merki-
legt mál, langar mig aðeins til
að geta þess, að fyrst þegar
kaupfélögin fóru að reka frysti-
hús á vissum stöðum útá landi,
var þetta gert með sama sniði
og gerðist í sveitunum: fiski-
mennirnir lögðu upp afla,
fengu áætlað verð útborgað og
síðan fengu þeir það sem útúr
þessu kom. Það mætti kannski
segja að þetta væri hið ákjós-
anlega samvinnuform, ef frysti-
húsið er þá ekki beinlínis gert
að samvinnufyrirtæki þeirra
sem vinna við það og leggja
aflann upp hjá því. En menn
ráku sig á það, að víða í þess-
um smáþorpum var aðstaðan
þannig, að ekki var hægt að
greiða sama verð til fiskimann-
anna fyrir aflann og hægt var
að borga til dæmis í Vest-
mannaeyjum eða öðrum þeim
stöðum sem lágu betur við
fiskimiðunum. Það er ákaflega
mikið vandamál, þegar fisk-
verð er ákveðið hið sama um
land allt, hve aðstöðumunurinn
er misjafn. Við höfum tvö
dæmi þess, að kaupfélög hafi
greitt sjómönnum uppbót fram-
yfir hið skráða fiskverð. Það
gerist bæði á Hornafirði og í
Húsavík. Á mörgum öðrum
stöðum er barizt í bökkum eða
beinlínis um að ræða taprekst-
ur. Þegar þannig er ástatt, er
tæplega við því að búast að
sjómennimir vilji fara að
leggja eigið fé í frystihúsin.
Björn: Mig langar að minnast
örlítið nánar á uppbótagreiðsl-
urnar. Ég held ég fari rétt með
það, að til dæmis á Hornafirði
sé þvi þannig háttað, að eftir
ársuppgjör fái ekki einungis
þeir sem lagt hafa inn fiskinn,
þ. e. a. s. sjómenn og útgerðar-
menn, uppbætur, heldur einnig
verkafólkið sem vinnur í frysti-
húsinu á staðnum.
Erlendur: Má ég leiðrétta
þetta? Þeir hafa látið verka-
lýðsfélagið á staðnum fá á-
| ilÁiiPrHLÚG JfíiS í2lí m
Kf. Hrútfirðinga, Borðeyri
. * Je P ** : jjf
| W«|OT8»'*P
Kf. Húnvetninga, Blönduósi
kveðna upphæð, sem það notar
í orlofsfé.
Halldór: Það hefur ekki verið
greitt beint til fólksins.
Björn: Það er nú skylt skeggið
hökunni með það. Á Húsavík
hafa afurámóti smáútvegs-
mennirnir skoðað þetta fyrst
Björn: Já, vissulega. í þessu
sambandi dettur mér í hug, að
í þessum stóru fyrirtækjum,
sem samvinnuhreyfingin rekur,
einsog til dæmis verksmiðjun-
um á Akureyri, virðast kjör og
aðstæður ekki vera neitt veru-
lega frábrugðin því sem tíðkast
hjá einkafyrirtækjum, þannig
að örðugt getur verið að finna
norckum mun á því að vinna
hjá samvinnufyrirtæki og
einkafyrirtæki. Þó að vel gangi,
sem ég vona að eigi sér stað
að minnstakosti stundum, þá
er ekki sjáanlegt að fólkið njóti
þess á neinn beinan og áþreif-
anlegan hátt, þó það geri það
náttúrlega óbeint með því að
fyrirtækin geta aukið fjárfest-
ingu og atvinnu þegar vel
gengur.
Jakob: Og búið vel að fólkinu
með góðu húsnæði og öðru
slíku.

m SBpgJpa
Kf. Vestur-Húnvetninga, Hvammstanga
\
■!RKI J iBc— w ... Kji »■’ 1 •*w mmm
Kf. Skagfirðinga, Sauðárkróki
og fremst sem sitt fyrirtæki og
fengið uppbætur á sitt fiskinn-
lag, þegar vel hefur gengið, en
hinsvegar aldrei neitt sérstakt
gert fyrir verkafólk, þó vel hafi
gengið.
Ólafur: Þarna er Hornafjörður
greinilega kominn framúr
Húsavík.
Björn: Jú, að vísu, og þó er ég
ekki viss um, að það sé sannan-
legt eða áþreifanlegt, að aðbúð
hjá samvinnufyrirtækjum sé
betri en gerist og gengur hjá
öðrum góðum atvinnurekend-
um.
Erlendur: Þetta ættum við
kannski að ræða nánar. Þegar
vel hefur gengið hjá verksmiðj-
unum á Akureyri, þá koma
bændurnir gjarna fram á aðal-
fundum okkar og segja: „Þess-
ar verksmiðjur voru reistar fyr-
ir okkur, og því er eðlilegt að
þið getið greitt aðeins hærra
verð fyrir gærurnar og ullina.“
Það er nokkuð til í því, að þann-
ig hófst verksmiðjureksturinn
hjá Sambandinu. Hitt er vissu-
lega umhugsunarefni, hvernig
fara beri að því að láta starfs-
fólk samvinnuhreyfingarinnar
njóta þess, þegar vel gengur.
Við höfum engin raunveruleg
Er munur
á samvinnufyrirtækjum
og einkafyrirtækjum?
19