Samvinnan - 01.06.1972, Blaðsíða 49

anum. Ég lít á kommúnu sem ákveðið
sambýlisform, sem misstór hópur ein-
staklinga, sem fyrir eru meira eða minna
bundnir eða tengdir hver öðrum, kemur
sér saman um, af hagnýtum og félagsleg-
um ástæðum. Sambýlisform þetta ein-
kennist af því að ýmsir þættir hins dag-
lega lífs eru í ríkara mæli sameiginlegir
en tíðkast, a.m.k. í hinu vestræna þjóð-
félagi. Um þetta segir Francis Vestin:
„Við getum hugsað okkur margs konar
kommúnur, bæði að stærð og gerð. Ungt
fólk, fullorðið fólk, gamalt fólk, börn;
allir geta verið með.
Einstaklingar, fjölskyldur og hópar hafa
margvísleg hlutverk. Fjármál, starf, frí-
stundir, pólitískt starf, nám, uppeldi
barna, heimilisstörf, náin samvera, kyn-
ferðislíf — allt þetta eða hluti þess getur
rúmast innan ramma kommúnunnar.
Gerð hennar ákvarðast af því hvað er
sameiginlegt og að hve miklu leyti svo
er.“
Félagsleg upplifun barnsins er sú hlið
málsins, sem Vestin tekur fyrst til um-
ræðu. Hún segir, að hlutverkaskifting
milli barna og foreldra og reyndar barna
og fullorðinna yfirleitt, verði ekki eins
eindregin og skýr og í smáfjölskyldunni.
í kommúnu fái barnið betra tækifæri til
að umgangast og kynnast öðru fólki,
margvíslegum athöfnum þess og störfum,
siðum og hugmyndum. Það „venjulega“
verði margbreytilegra.
Vandamál í ætt við einmanakennd,
einkabörn, tímaskort foreldra og þar af
leiðandi hugmyndir barnsins um að það
„sé fyrir“ — svo dæmi séu nefnd — koma
síður upp. í kommúnu skortir aldrei leik-
félaga, og „einkabörn" eiga mörg systk-
ini. Það leiðir af sjálfu sér, að umgengn-
isvenjur verða óformlegri, fólk kemur og
fer, alltaf er einhver í þörf fyrir félags-
skap, kunningjahópar blandast og snerti-
flöturinn við umhverfið verður stærri.
Allt er þetta barninu góð reynsla og
stuðlar að því, að það verði hæfara til að
gegna hlutverki sínu sem félagsvera síðar
meir.
Annað atriði sem Vestin bendir á er,
að börn lifa oft í kvennaveröld. Mamma
er heima, pabbi er í vinnunni, eða bæði
í vinnunni og barnið þá i gæzlu fóstru
á barnaheimilinu, hjá ömmu eða kon-
unni í næsta húsi. í hverfum eins og
Árbæ og Breiðholti er líklega leitun að
karlmanni kl. 9—5 á daginn, nema rétt
á meðan húsin eru í byggingu. Þetta er
að sjálfsögðu ekki vantraust á konuna,
en áreiðanlegt er að börnum er nauð-
synlegt að umgangast bæði kynin, ekki
sízt til þess að sjálfsímynd þeirra verði
óbrengluð seinna meir. Slíku misræmi er
síður hætt við i kommúnu. Þar má búast
við að einhverjir vinni heima, að gamalt
fólk, sem vinnur hluta úr degi eða alls
ekki, sé til staðar, og að konan hafi betri
möguleika á að vinna úti, þannig að mað-
urinn fái fleiri tækifæri til samneytis við
börn sín. Maðurinn og konan skifti á
milli sín brauðstritinu með öðrum orðum.
Fyrir einstæða foreldra og börn þeirra
eru kostir kommúnunnar augljósir. Við-
komandi foreldri er ekki í sama mæli
bundið barninu, á hægara með að beita
sér útá við, hvort sem um er að ræða
félagsstörf, brauðstrit eða skemmtun. Ég
held ég þurfi ekki frekar að útlista kosti
þessa sambýlisforms fyrir barn, sem í
slikri aðstöðu er.
Vestin eyðir allnokkrum blaðsíðum í
að ræða um hið hagnýta gildi sem
kommúnan hefur, einkum hvað fjármál
snertir. M. a. nefnir hún ómetanlegt mik-
ilvægi þeirrar reynslu, sem barnið fær af
sameiginlegum fjárhag, sem að vísu er
ekki forsenda fyrir kommúnu, en æski-
legur þáttur i slíku sambýlisformi. Því
meir, þeim mun betra. Þessi þáttur kenn-
ir barninu, að eignarrétturinn er ekki
náttúrulögmál og engan veginn nauðsyn-
legur til þess að halda uppi þjóðfélagi,
eins og virðist vera niðurstaðan af upp-
eldi alltof margra. í kommúnu verða mitt
og þitt hugtök, sem missa mikilvægi sitt.
Leikföng, húsgögn, heimilistæki og slíkir
hlutir verða meira eða minna sameigin-
legir. Einstaklingshyggjan verður að láta
undan og við getum átt von á einstakl-
ingum, sem ekki eru jafn rígbundnir i
fjötra eigna sinna og við eigum að venj-
ast.
Ekki vil ég halda því fram, að komm-
únuformið sé að öllu leyti gallalaust. Allra
sizt megum við vænta þess að slíkt sam-
býlisform gangi á allan hátt snurðulaust
í þjóðfélagi þar sem barizt er af alefli
gegn félagslegri samvinnu og reynt að
telja fólki trú um, að samkeppni ein-
staklinga sé það hreyfiafl, sem knýr okk-
ur áfram. Enn síður megum við ætla, að
kommúnuformið leiði óhj ákvæmilega til
hins góða. Margar kommúnur hafa mis-
tekizt. Kostirnir eru að sjálfsögðu háðir
því, að fyrir hendi sé hugarástand, sem
hefur félagslega samvinnu að leiðarljósi.
En slík viðhorf eiga mjög vaxandi fylgi
að fagna, enda nauðsynlegt ef jarðarbúar
ætla sér að lifa af. Og sé þetta viðhorf
fyrir hendi, er ég ekki í vafa um yfir-
gnæfandi kosti kommúnuforms umfram
önnur, ekki sízt hvað barnauppeldi
snertir.
Þó lítið hafi birzt á prenti á íslandi um
hin ýmsu sambýlisform, efast ég ekki um,
að margir hafa velt þeim fyrir sér. Þætti
mér fróðlegt að sjá skoðanir þeirra t. d.
á síðum þessa rits. Mér dettur i hug, hvort
íslenzkir arkitektar hafi leitt hugann að
því, hvernig bezt verður búið að komm-
únu hvað húsnæði snertir — svo dæmi
séu nefnd. Að öðru leyti vísa ég til áður-
nefndrar bókar og annarra þeirra bóka,
sem fjalla um fjölskylduna, sem af mörg-
um er talin þjóðfélagseining í upplausn.
Hætti ég mér ekki lengra útí það að
sinni.
Handbok i barnindoktrinering er ein
margra góðra bóka, sem PAX Forlag A/S,
Postboks 100, Sköyen, Oslo 2, hefur gefið
út undanfarin ár. ♦
49'