Samvinnan - 01.02.1977, Blaðsíða 19

Væri þjóðin öll eitt kaupfélag ...
VerslunararSur heitir grein Benedikts Jónssonar á
Auðnum í Tímariti kaupfélaga 1897 sem hér verður gripið
niður í.
Setjum svo að á einhverjum verslunarstað reki einn út-
lendur kaupmaður verslun er árlega nemur 100 þúsund
krónum. Setjum að hann hafi 10 prósent í hreinan arð,
eða 10 þúsund króna atvinnutekj ur. Þetta er nú almennt
kallaður verslunararður, og hann flytur kaupmaður út
úr landinu af því hann er ekki búsettur hér. En nú skulum
vér setja svo að allir þeir sem verslað hafa við kaupmann-
inn, hætti því allt í einu, gangi allir í kaupfélag og panti
allar hinar sömu vörur er kaupmaðurinn áður seldi þeim,
gegnum umboðsmann erlendis. Gjörum ráð fyrir að þeir
fái þær 10 prósent ódýrari og hafi því 10 þúsund króna
hagnað af pöntuninni, í samanburði við það sem áður var.
Þá missir auðvitað kaupmaðurinn allan sinn verslunar-
arð. En hvað varð af honum? Varð hann að engu, eða
dróst hann út úr landinu? Nei, hann er einmitt þessar
10 þúsund krónur sem pantendur ávinna sér með félags-
skap sínum. Hann hefur nú tekið aðra stefnu og rennur
nú inn i bú eða sjóð kaupfélagsmanna, inn í landið, í
stað þess að renna í vasa kaupmannsins....
Og nú skulum vér setja að í stað kaupfélagsins er tók
verslunararðinn af útlenda kaupmanninum, komi aftur
innlendur kaupmaður, búsettur hér, er hafi jafnmikinn
atvinnuarð sem hinn útlendi áður hafði. Hvaðan ætti
hann þá að taka þennan arð? Mundi það ekki verða sami
arðurinn sem hann tæki þá aftur frá kaupfélagsmönnum
og færði saman í sínum vasa? Og hvað er svo eiginlega
unnið með því? Ekkert annað en það að kaupendurnir,
þjóðin, verður að borga þennan skatt til þess að eiga
innlenda kaupmannastétt sem lifir á því að draga til
sín arð frá atvinnuvegum alþýðu og safna honum á fárra
manna vald og umráð. Það er að vísu hægt að segja að
við það mundu allmargir menn í landinu fá atvinnu. En
hvað ríður þjóðinni á því? Hvaða nauðsyn er oss á því að
koma upp stétt í landinu sem ekkert framleiðir, meðan
oss vantar svo tilfinnanlega vinnukrafta og fé til hinna
framleiðandi atvinnuvega? ... Það er til þeirra en ekki
frá þeim sem vér þurfum að leiða frjóvgandi arð. —-
Sumir segja að kaupmenn hafi arð sinn miklu fremur
af góðum og heppilegum innkaupum erlendis fyrir lágt
verð en af útsölu hér fyrir hátt verð, og að því leyti dragi
Benedikt Jónsson á Auönum (1846—1939) var nánasti aðstoðarmað-
ur Jakobs Hálfdánarsonar við stofnun Kaupfélags Þingeyinga og
stjómarmaður þess í 40 ár. Hann ritstýrði frá upphafi kaupfélags-
blaðinu Ófeigi. Benedikt var öðrum fremur hugmyndafraeðingur
samvinnustefnunnar.
þeir arð inn í landið. En þetta raskar ekki hót því sem að
framan er sagt, því að því er innkaup snertir á heims-
markaðinum, geta kaupfélög ætíð sætt að minnsta kosti
eins góðum kjörum og kaupmenn, og raunar betri, því
öflugt kaupfélag er stærri og betri kaupandi en nokkur
einn kaupmaður hér á landi. Væri þjóðin öll eitt kaup-
félag, þá væri það hinn stærsti og besti kaupandi sem
fram getur komið á heimsmarkaðinum af hálfu þessa
lands og hlyti að geta átt kost á betri og hagfelldari kaup-
um en nokkur kaupmaður sem aðeins ræki örlítinn hluta
af verslun landsmanna. Og væru svo sömuleiðis allar af-
urðir landsins sem til útlanda eru seldar, boðnar fram á
einni hönd eða í einu lagi á stórmörkuðum heimsins, þá
hefði sá seljandi langtum fleiri skilyrði fyrir því að geta
selt vel en margir smáir frambjóðendur ...
Sú hugsjón hlýtur að vaka fyrir hverjum sönnum kaup-
félagsmanni sem skilur stefnur tímans og eðli kaupfé-
lagsskaparins, að koma verslun lands vors smám saman
í þetta horf, koma henni allri undir eina öfluga stjórn er
aðeins lítur á hag heildarinnar en einskis einstaklings ...
1906
Sóknarhugur einkennir aðalfund Sambandsins. Samþykkt
að hefja útgáfu tímarits í 2000 eintökum, og tókst Sigurður
Jónsson í Ystafelli á hendur ritstjórn þess. Þá var ákveðið
að gangast fyrir inntöku nýrra Sambandsfélaga. í því skyni
var kaupfélögum á Norður- og Austurlandi boðið að senda
fulltrúa á fund á Akureyri þar sem rætt var um framtíðar-
verkefni Sambandsins og lagabreytingar sem stækkun þess
þyrftu að fylgja.
1907
Nafni Sambandsins var breytt í Sambandskaupfélag íslands,
enda gengu nú í það Kaupfélag Skagfirðinga, Kaupfélag
Eyfirðinga og Pöntunarfélag Fljótsdalshéraðs. Ákveðið var
að leita einnig eftir aðild annarra kaupfélaga á Austur- og
Norðurlandi og í Strandasýslu.
Tekin voru í notkun sláturhús kaupfélaganna á Akureyri
og Húsavík. Sambandið seldi í einu lagi talsvert af kjöti
aðildarfélaganna.
Jón Jónsson kaupfélagsstjóri Norður-Þingeyinga fór til
Bretlands og Norðurlanda að kynna sér störf samvinnufé-
laga og naut til þess styrks frá Alþingi og Sambandinu.
Út kom fyrsti árgangur Tímarits kaupfélaga og samvinnu-
félaga er síðar hét Tímarit íslenskra samvinnufélaga, en
lengst af Samvinnan.
Viðskiptakreppa hófst og gekk víða um lönd með lánsfjár-
þurrð og háum vöxtum.
15