Samvinnan - 01.02.1977, Blaðsíða 20

Samvinnan - 01.02.1977, Blaðsíða 20
Þensla og samdráttur Nálægt aldamótum hófst umtalsvert þensluskeið ís- lenskrar verslunar, og má einkum rekja það til auk- innar peningaveltu og lánamöguleika í bönkum. ís- lenskum verslunum fjölgaði óðum, urðu margar á öll- um helstu verslunarstöðum og sumar mjög smáar. Hinar gamalgrónu stórverslanir, flestar útibú danskra fyrirtækja, áttu í vök að verjast. Samkeppni setti svip sinn á viðskiptalífið; kaupmenn neyttu ýmissa ráða til að draga til sín viðskipti, keyptu afurðir jafnvel á ofurverði og söfnuðu skuldum við banka og heildsala. Víða áttu kaupfélögin fullt í fangi með að halda sín- um hlut af viðskiptunum, jafnvel við félagsmenn, og sum freistuðust til ógætilegra samkeppnisbragða. Viðskiptakreppan 1907 og þrengingar næstu ára komu hart niður á íslenskri verslun. Margir kaupmenn urðu gjaldþrota og aðrir hlutu að draga saman seglin. Fáein nýstofnuð stórfyrirtæki eða verslanasamsteyp- ur, að miklu leyti eign útlendinga, náðu miklum við- skiptum svo að menn óttuðust endurkomu selstöðu- verslunarinnar. Kaupfélögin urðu einnig fyrir áföllum á þessum ár- um. Fáein urðu að gefast upp, þar á meðal helstu kaup- félögin á Snæfellsnesi, Vestfjörðum og Austfjörðum. Af hinum grónu héraðsfélögum var það aðeins Pönt- unarfélag Fljótsdalshéraðs sem hætti störfum, en var í rauninni endurreist sem Kaupfélag Héraðsbúa. Víðast hvar stóðst samvinnuverslunin, þótt varbúin væri að mörgu leyti, kreppuna betur en einkaverslunin. Einnig virtist mönnum samvinnuhreyfingin helst megnug þess að veita mótvægi hinum miklu, hálfer- lendu verslanasamsteypum. í reynd varð kreppan til þess að auka fylgi íslendinga við kaupfélagsskapinn. 1908 Kreppunnar gætti nú til fulls á íslandi og fylgdu óhagstæð viðskiptakjör, fallandi verð afurða, einkum ullar og gæra, en innfluttar matvörur í háu verði. Því versnaði hagur bænda og örðugt að verjast skuldasöfnun í kaupfélögunum sem sjálf áttu undir högg að sækja með lánsfé. Meginviðfangsefni Sambandsins á árinu var að samræma kjötverkun og saltkjötssölu kaupfélaganna. Jafnframt var undirbúið samstarf við samvinnumenn á Suðurlandi. Gullfoss, fyrsta skip Eimskipafélags íslands, við bryggju í Kaupmanna- höfn. Samvinnufélögin tóku þátt í stofnun Eimskipafélagsins og hugðu á nánara samstarf við það en raun varð á. 1909 Viðskiptakjörum brá nokkuð til batnaðar, en voru þó örðug. Aðalfundur Sambandsins var haldinn í Reykjavík og boðið til hans fulltrúum frá kaupfélögum og öðrum samvinnufé- lögum utan Sambandsins. Þar gengu í Sambandið Verslunar- félag Steingrímsfjarðar, Verslunarfélag Hrútfirðinga og Sláturfélag Vestur-Húnvetninga, en sjö önnur félög sendu áheyrnarfulltrúa, flest þeirra starfandi á Suðvesturlandi. Á hinn bóginn voru Pöntunarfélag Fljótsdalshéraðs og Kaup- félag Eyjafjarðar (útfjarðarfélagið) að leysast upp og hverfa úr Sambandinu. Ályktað var um breytingar á lögum Sam- bandsins. Kjötsölumál voru helsta viðfangsefni aðalfundar og lögð á ráð um samstarf Sambandsins og Sláturfélags Suð- urlands. 1910 Gott verslunarár. Staðfestar breytingar á lögum Sambandsins, meðal annars tekið upp nafnið Samband íslenskra samvinnufélaga og þriggja manna stjórn. Pétur Jónsson á Gautlöndum tók nú aftur við stöðu framkvæmdastjóra, en meðstjórnendur hans voru kjömir Sigurður Jónsson í Ystafelli og Hallgrímur Kristinsson. Um haustið fór Jón Jónsson kaupfélagsstjóri Norður-Þing- eyinga til Danmerkur og sá um saltkjötssölu Sambandsins. Dönsk kaupfélög keyptu þá mikið af Sambandskjötinu, svo og næstu ár. 1911 Jón Jónsson sá öðru sinni um saltkjötssöluna og náði góðu verði, en nokkurt fé tapaðist á gjaldþroti kaupmanns eins í Danmörku. Alþingi samþykkti að veita Sambandinu styrk til fyrir- lestrahalds um samvinnumál. Vakning á Suðvesturlandi Eitt hinna gömlu sauðasölufélaga, Kaupfélag Stokks- eyrar, hafði haft mikla verslun um Ámes- og Rangár- vallasýslu, en því hnignaði á síðustu árum 19. aldar, og kvað þá lítið að samvinnustarfi á öllum suðurhelm- ingi landsins. En um aldamót hófst samvinnuvakning á Suðvesturlandi. Áhrif og fyrirmyndir komu Sunn- lendingum frá Danmörku, einkum með Sigurði Sig- urðssyni ráðunaut, ekki síður en frá innlendu kaup- félögunum gömlu. Að dönskum hætti var mest kapp lagt á að stofna sérstök afurðasölufélög. Fyrst komu smjörbúin, flest á árunum 1901—1905 og fáein raunar í öðrum lands- hlutum einnig, sem gerðu smjör að verðmætri útflutn- ingsvöru á þeim árum sem hvað erfiðast var að koma kindakjöti í verð. Síðan Sláturfélag Suðurlands 1907 sem þá náði allt vestur á Snæfellsnes og var frá byrjun einna stærst í sniðum íslenskra samvinnufélaga. Á árunum 1904—1907 voru stofnuð Kaupfélag Borg- firðinga og Kaupfélag Skaftfellinga, svo og tvö ný kaupfélög í Ámessýslu. Samvinnufélög bænda voru þá orðin bæði öflug og útbreidd á Suðvesturlandi, en ekk- ert þeirra gekk í Sambandið fyrr en löngu síðar. Hið sama gilti raunar um kaupfélögin á Vesturlandi, svo að starfssvæði Sambands íslenskra samvinnufélaga takmarkaðist allt til 1916 af Strandasýslu og Fljóts- dalshéraði. 16
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104

x

Samvinnan

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Samvinnan
https://timarit.is/publication/340

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.