Samvinnan - 01.02.1977, Side 27

Að hjálpa hinum fátæku til að vera með
Hér fara á eftir kaflar úr grein Sigurðar Jónssonar:
Geta kaupfélög komið í stað kaupmanna? sem birtist í
Ófeigi og Tímariti kaupfélaga 1896. Hér fjallar hann um
baráttu kaupfélaganna gegn skuldaverslun og sýnir að
tvær hliðar eru á því máli.
Nú þegar Kaupfélag Þingeyinga hefir náð því takmarki
að eiga nægan vetrarforða skuldlausan, mun varla vera
hætt við því að félagsmenn kosti eigi kapps um að halda
áfram þeirri reglu. En hér má eigi framsókn félaganna
nema staðar.... Álít ég ... að Kaupfélag Þingeyinga þurfi
að halda áfram að safna fé og geti líka gert það ... Nóg
mun verða með féð að gera. Reynslan og ýmisleg ókomin
atvik munu leiða það í ljós, og nú þegar sýnist mér nauð-
synleg verkefni blasa við. Félagið þarf að eiga varasjóð
ef sérleg óhöpp eða verulegt verslunarhallæri ber að
höndum. Ég tel og eigi síður nauðsynlegt að félagið hafi
aukafé sem geti orðið meðal til þess að hjálpa hinum
fátæku til að vera með í félaginu.
Það er þetta síðasta atriði sem Kaupfélagið má alls
eigi ganga fram hjá.
Að því leyti sem ég þekki til annarra kaupfélaga ... þá
finnst mér fátæklingnum nærri því alveg bægt frá því
að geta orðið kaupfélagsmaður. Ullarinnleggið hjá hinum
fjárfáa sveitabónda hrekkur ekki nærri fyrir ársþörfum
hans. Tvævetra sauði á hann ekki til, en félagið vill ekki
annað sauðfé. Hvemig á svo fátæklingurinn að koma sér
upp sauðastofni þegar hvorki félagið né nokkur annar
vill rétta honum hjálparhönd? — Ég sé eigi betur en að
hann sé lokaður úti í nepjunni og geti enga von haft um
það að komast í ylinn hjá félaginu. Kaupfélag vort á það
lof skilið að það hefir sýnt talsverða viðleitni í því að
hjálpa fátæklingum til þess að vera með. Með því hefir
það eigi aðeins sýnt sjálfsagða mannúð og borgaraleg
hyggindi í þvi að koma í veg fyrir sveitarvandræði í mörg-
um tilfellum, heldur hefir það og með því sýnt að það
skildi frumtök sín og gerði sér markmið sitt ljóst: að
geta komið í stað kaupmanna.
En betur má ef duga skal.
Ef félagið kostar eigi kapps um að koma svo ár sinni
fyrir borð að það geti látið alla hina fátæku og máttar-
litlu vera með, þá er sú hugsjón þess sápubóla að kaup-
Sigurður Jónsson í Ystafelli (1852—1926) var löngum meðal forustu-
manna Kaupfélags Þingeyinga, ritstjóri Timarits kaupfélaganna
1907—16 og í stjórn Sambandsins frá því hún kom til sögunnar 1909
til þess að hann tók við ráðherraembætti (1917—20) fyrstur sam-
vinnumanna.
félag geti komið í stað kaupmanna. Ef kaupmaðurinn á
að annast alla hina fátæku og lítilsigldu, þá sýnast mér
kaupfélögin sneiðast sínum mesta ljóma; þá sýnast mér
störf félaganna til þjóðþrifa meira en hálfu minna virði
en ella ...
Ekki ætla ég mér að halda því fram að félögin eigi
eingöngu með beinum fj árframlögum að lána fátækling-
unum meðan þeir eru að rétta við, þótt ég líti svo á að
kaupfélagsmenn bæði geti gert það og eigi að gera það
að nokkru leyti, heldur vil ég að félögin einkum útvegi
bráðabirgðalán og ábyrgist lánin. Til er og enn hand-
hægara meðal. Þegar verslunin gengur vel, eins og síðast-
liðið ár, og menn sem mikið innlegg hafa haft, eiga tals-
verðan afgang sem innieign í reikningi sínum í félags-
deildinni, þarf eigi annað en taka ekki þessa inneign út,
heldur láta hana standa óhreyfða á góðum vöxtum í
deildinni. Þá getur deildin leyft hinum fátæku að skulda
jafnmikla upphæð sem innieign efnamanna er...
1921
Sjö félög gengu í Sambandið og voru þá alls orðin 39, en
höfðu verið 10 árið 1916.
Fyrir samvinnuhreyfinguna einkennist þetta ár af baráttu
við verslunarskuldimar sem enn fóru vaxandi því að afurða-
verð var lágt og hagur bænda bágur. Sambandið og mörg
kaupfélögin lögðust af alefli á þá sveif að spara innkaup
og koma jafnvægi á viðskiptin.
Utsvarsálögur surfu nú fast að samvinnufélögunum; urðu
su® að draga úr starfsemi sinni þeirra vegna, og kom jafn-
vel til orða að flytja aðalstöðvar Sambandsins frá Reykja-
vik af þeim sökum. Úr þessu var bætt með Samvinnulögun-
Ulh 1921. Voru þá viðskipti samvinnufélaga við félagsmenn
sína gerð útsvarsfrjáls, en húsaskattur lagður á í staðinn.
Einnig í öðrum greinum mörkuðu Samvinnulögin réttar-
stöðu samvinnufélaganna og kváðu á um starfshætti þeirra.
í samræmi við Samvinnulögin var lögum Sambandsins
breytt þannig, að fulltrúafjöldi félaga á aðalfundi Sam-
bandsins fór ekki lengur eftir viðskiptamagni þeirra, heldur
f élagsmannaf j ölda.
Sambandið keypti Garnastöðina í Reykjavík sem stofnuð
var að tilstuðlan þess tveimur árum áður; hún var þó enn
um sinn rekin af öðrum.
Sambandið komst að viðskiptum við Hambro’s bankann
breska sem auðvelduðu skrifstofunni í Leith milliliðalaus
innkaup þar í landi.
Settar voru nýjar reglur um framkvæmdastjórn Sambands-
ins: við hlið forstjóra (Hallgríms Kristinssonar) voru fjórir
framkvæmdastjórar sem stýrðu Útflutningsdeild (Jón Árna-
son, Innflutningsdeild (Aðalsteinn Kristinsson) og skrif-
stofunum í Kaupmannahöfn (Oddur Rafnar) ogLeith (Guð-
mundur Vilhjálmsson).
23